Cumhuriyetimizin ilk vekilleri – İllere göre resimli tam liste
(RESİMLİ BİYOĞRAFİLERİYLE)
Büyük Millet Meclisi, Türk Milleti’nin yüzyıllar süren arayışının bir özeti ve onun kendisini yönetme bilincinin canlı bir örneğidir. (Gazi Mustafa Kemal Atatürk)
TBMM I. YASAMA DÖNEMİ MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞLERİ
(23.04.1920 – 11.08.1923)
- Adana, Amasya, Ankara, Antalya, Ardahan, Aydın, Ayıntap (Gaziantep)
- Batum, Bayazıt, Biga, Bitlis, Bolu, Burdur, Bursa
- Canik (Samsun), Cebeli Bereket, Çorum
- Denizli, Dersim (Tunceli), Diyarbekir
- Edirne, Elaziz (Elazığ), Erzurum, Ergani (Diyarbakır), Ertuğrul (Bilecik), Erzincan
- Gelibolu, Genç, Gümüşhane
- Hakkari, Isparta
- İçel, İstanbul, İzmit, İzmir
- Kangırı (Çankırı), Kastamonu, Kars, Karahisar-ı Sahip (AFYON), Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar), Karesi (Balıkesir), Kayseri, Kırşehir, Kozan, Kütahya
- Lazistan (Rize), Menteşe (Muğla), Muş, Maraş, Mersin, Mardin, Malatya
- Niğde, Oltu
- Saruhan (Manisa), Siirt, Sinop, Sivas, Siverek
- Tokat, Trabzon
- Urfa, Van, Yozgat
A Ç I K L A M A L A R ;
DÖNEMLER;
I. dönem; seçim tarihi; – , meclise katılma; 23 Nisan 1920, Dönem sonu; 11 Ağustos 1923
II. dönem; seçim tarihi; Haziran/Temmuz 1923, meclise katılma; 11 Ağustos 1923, dönem sonu; 1 Kasım 1927
III. dönem; seçim tarihi; 2 Eylül 1927, meclise katılma; 1 Kasım 1927, dönem sonu; 4 Mayıs 1931
IV. dönem; seçim tarihi; 25 Nisan 1931, meclise katılma; 4 Mayıs 1931, dönem sonu; 1 Mart 1935
MECLİS BAŞKANLARI;
Gazi Mustafa Kemal Paşa (ATATÜRK) (24.04.1920 – 29.10.1923)
Ali Fethi Bey (OKYAR) (01.11.1923 – 22.11.1924)
Kâzım Paşa (ÖZALP) (26.11.1924 – 01.03.1935)
HÜKÜMETLER;
MUVAKKAT İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (25.04.1920 – 03.05.1920), MUSTAFA KEMAL PAŞA (ATATÜRK)
I. İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (03.05.1920 – 24.01.1921), MUSTAFA KEMAL PAŞA (ATATÜRK)
II. İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (24.01.1921 – 19.05.1921), FEVZİ PAŞA (ÇAKMAK)
III. İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (19.05.1921 – 09.07.1922), FEVZİ PAŞA (ÇAKMAK)
IV. İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (12.07.1822 – 04.08.1923), HÜSEYİN RAUF BEY (ORBAY)
V. İCRA VEKİLLERİ HEYETİ, (14.08.1923 – 27.10.1923), ALİ FETHİ BEY (OKYAR)
1.HÜKÜMET, (30.10.1923 – 06.03.1924), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
2.HÜKÜMET, (06.03.1924 – 22.11.1924), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
3.HÜKÜMET, (22.11.1924 – 03.03.1925), ALİ FETHİ BEY (OKYAR)
4.HÜKÜMET, (03.03.1925 – 01.11.1927), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
5.HÜKÜMET, (01.11.1927 – 27.09.1930), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
6.HÜKÜMET, (27.09.1930 – 04.05.1931), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
7.HÜKÜMET, (04.05.1931 – 01.03.1935), İSMET PAŞA (İNÖNÜ)
8.HÜKÜMET, (01.03.1935 – 01.11.1937), İSMET İNÖNÜ
9.HÜKÜMET, (01.11.1937 – 11.11.1938), CELAL BAYAR
DURUMLARINDA DEĞİŞİKLİK OLAN İLLER;
CEBELİBEREKET / KOZAN / SEYHAN / ADANA
KARAHİSAR-I SAHİP / AFYONKARAHİSAR
BAYAZIT / AĞRI
ÇORUH / ARTVİN
KARESİ / BALIKESİR
GENÇ / BİNGÖL
AYINTAB / GAZİAYINTAP / GAZİANTEP
ERTUĞRUL / BİLECİK
KÂNGIRI / ÇANKIRI
ŞEBİNKARAHİSAR / KARAHİSARI ŞARKI / ŞARKI KARAHİSAR / GİRESUN
BİGA / GELİBOLU / ÇANAKKALE
DİYARBEKİR / ERGANİ / DİYARBAKIR
ELAZİZ / ELAZIĞ
OLTU / ERZURUM
CANİK / SAMSUN
SİVEREK / URFA / ŞANLIURFA
İÇEL / MERSİN
DERSİM / TUNCELİ
SARUHAN / MANİSA
MENTEŞE / MUĞLA
LAZİSTAN / RİZE
BOZOK / YOZGAT
ASKERÎ RÜTBELER VE BUGÜNKÜ KARSILIKLARI;
Müşîr (Mareşal)
Ferik-i Evvel (Korgeneral)
Ferik-i Sânî (Tümgeneral)
Mirliva (Tuğgeneral)
Miralay (Albay)
Kaymakam (Yarbay)
Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı)
Mülâzımı Evvel (Üsteğmen)
Mülâzımı Sâni (Teğmen)
AÇIKLAMALAR;
Âsâr-ı Atîka : Eski Eserler
Daru’l-Aceze : Yoksullar yurdu
Dâru’l-Bedâyi : Konservatuarın eski adı
Dârul-Eytam : Yetimlerin yoksulların barındığı yurt
Dâru’l-Fünûn : Üniversite 01/08/1933’te İstanbul Üniversitesi olmuştur,
Dâru’l-Hilafetü’l-Âliye : 1914 tarihinde çıkan nizamnameyle sonra İstanbul Medreselerinin tek çatı atında
toplanarak aldıgı isim
Daru’l-Maârif : Sultan Mecid döneminde Valde Sultan’ın, İstanbul’da Sultan Mahmut Türbesi
civarında 1849 da yaptırdığı mektep. İlk adı Valde mektebi
Dâru’l-Muallimîn : Erkek Öğretmen Okulu
Dâru’l-Muallimini Âliye : Yüksek Öğretmen Okulu
Daru’l-Muallimât-ı Sıbyan : Çocuk eğitimcisi yetiştiren okul
Dâru’s-Safaka : Istanbul’da yetim ve öksüzler için 1865’te kurulmuş olan yatılı lise
Defter-i Hâkânî : Devletin mal, mülk ve arazi isleriyle uğraşan dairesi; tapu ve kadastro
Dersaâdet Dava Vekilleri Cemiyeti : İstanbul Barosu
Ders&âm : Talebeye, medreseliye herkese ders vermeye yetkili bulunan kimse, câmi hocası.
Divân-ı Ahkâm-ı Adliye : 1868 (1284) yılında kurulan ilk nizâmiye mahkemesi, yargıtay
Dîvân-ı Harb-i Örfî : Sıkıyönetim Mahkemesi
D&vân-ı Muhâsebât : Sayıstay, devletçe sarf olunan paraların hesabını kontrol, denet&m altında bulunduran
yüksek kurul, muhâsebat divanı.
Divân-ı Riyâset : TBMM Başkanlık Divanı
Duyûn-u Umûmiye : Osmanlı İmparatorluğunun yabancı devletlerden aldığı borçlara karsı gösterdiği
gelirleri toplamak için yabancı memurların yönet&m& altında ve İstanbul da bulunan kurum
Emîn : Rektör
Emlâk-ı Emriye : Beylik malları
Emvâl-i Metrûke : Sahipleri bilinmeyen, terk edilmiş mallar
Erkân-ı Harbiye-i Umûmîye : Ordunun sevk ve idaresini yapan makam, Genel Kurmay Başkanlığı
Hazîne-i Hassa Nezâreti : 1839’dan sonra kurulan sarayın gelir ve giderleriyle ilgili bakanlık
Hey’et-i Temsîliye : Erzurum Kongresinde, Şarkî Anadolu Müdafâa-i Hukuk Cemiyetinin Nizamnâmesi
uyarınca seçilen kişilerden oluşan heyet
Hey’et’i Umûmiye : Genel Kurul
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti : Kızılay; 1935 Türkiye Kızılay Cemiyeti, 1947 Türkiye Kızılay Derneği
Himâye-i Etfâl Cem’iyeti : Çocuk Esirgeme Kurumu
İçtimâiye : Sosyal
İçtimâiyyât : Sosyoloji
İdâdî : Rüstiyeden sonra yüksek okullara hazırlayıcı okul
İdâre-i Umûmiye-i Vilayât Müdürü : İller İdaresi Genel Müdürlüğü
İnhisâr : Bir isi, bir maddeyi bir işi başkası yapmamak üzere yalnız bir kişiye, bir müesseseye verme, tekel
İhsâiyat : İstatistik
İstitlâât : Bir seyi öğrenmek ve araştırmak için yapılan araştırmalar
Kâtibi Adl : Noter
Meclis-i Meb’ûsân : Osmanlı İmparatorluğunda iki millet meclisinden, üyeleri halk tarafından seçilmiş olanı.
Medresetü’l- Kuzât : Kadılar Medresesi
Mekteb-i Nüvvâb : Nâip yetiştiren mektep
Mekteb-i Sultânî : Galatasaray Lisesi
Mamuretü’l-Âziz : Elaziz
Mevâlîd-i Selâse : Tabiat Ilmi
Mukavelât Muharriri : Noterlik
Muvâzene-i Maliye : Devletin gelirleriyle giderinin denk olması
Müddeî-i Umûmî : Savcı, kamu hakları adına dava açan hakim
Müderris : Medrese dersi okutan, Profesör
Mühendishâne-i Berrî-i Hümayûn : Topçu subayı yetistiren mektep (1795-96)
Mühendishâne-i Bahrî-i Hümayûn : Deniz subayı yetistiren mektep (1773)
Münâkalât : Ulaştırma
Müsevvit : Müsvette yapan, taslak hazırlayan
Müstantik : Sorgu Hakimi
Reji İdaresi : Tütün Tekeli
Rüsûmât : Gümrük vergileri
Sanayi-i Nefîse Mekteb-i Âlisi : Güzel Sanatlar Akademisi
Şer’iye : Şerîatla ilgili, şerîata uygun
Sura-yı Devlet Mülkiye Dairesi : Danıştay
Süveydiye : Samandağ / Hatay
Taharrî : Araştırma
Taharrî-i Zahâir : Zahire araştırma
Turuk ve Maâbir Nezareti : Bayındırlık (Nâfıa) Bakanlığı
Türk Dâyinler Vekâleti : Borçlar Bakanlığı
SCF : Serbest Cumhuriyet Fırkası (12.09.1930-17.11.1930)
CHF : Halk Fırkası, 1924 tarihinde Cumhuriyet Halk Fırkası, 1935 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi adını alır
TÜRKIYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BİRİNCİ BİNASI
(23 Nisan 1920 – 15 Ekim 1924)
Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk çalışma binası, yapımına İttihat ve Terakki Cemiyeti Kulübünün Ankara Şubesi olarak 1915 yılında başlanılan Ulus Meydanındaki binadır. Binanın plan ve projesi Evkaf (Vakı’ar) mimarı Salih Bey tarafından çizildi ve inşasına askeri mimar Hasip Bey nezaret etmekle görevlendirildi. Hasip Bey Kurtuluş Savaşında şehit oldu ve binanın inşaatına İttihat ve Terakki Cemiyeti Fırkasının Ankara Temsilcisi Memduh Şevket (Esendal) nezaret etti. Ancak inşaatın bitirilmesi malzeme sıkıntısı ve savaş nedeniyle gecikti.
Henüz çatısını kapatılmamış olan bina I. Dünya Savası sonrası Ankara’yı işgal eden Fransızların küçük bir müfrezesi tarafından kışla olarak kullanıldı ve Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’ya gelmesiyle boşaltıldı. Yarım kalan yapı, daha sonra Bursa milletvekili olan Necati (Kurtuluş) Bey’in nezaretinde Ankara halkının katkılarıyla bitirildi ve 23 Nisan 1920’de Meclis binası olarak hizmete girdi.
Çatı kiremitleri Ankaralıların evlerinin damlarından, milletvekili sıraları Ankara Öğretmen Okulu’ndan ve gerekli olan mobilyalar resmi dairelerden temin edildi. Gaz lambaları ise kahvehanelerden getirildi, ısınmak için soba kuruldu. Kayıtlarda bilgisi bulunmayan bir marangoz, karşılığında hiçbir ücret almadan toplantı salonunun tüm ahşap islerini üstlendi.
23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında yeni Devletin ilk meclis binası olarak kullanılan bina hem ulusal tarihimizin hem de dünya tarihinin önemli kararlarına tanıklık etti. Cumhuriyet bu binada ilan edildi. Bu tarihi mekân, İstiklal Marşının kabul edildiği, Ankara’nın başkent ilan edildiği, saltanatın kaldırıldığı ve Lozan Barış Antlaşmasının kabul edildiği yer oldu.
İlk Meclis Binası, Meclisin 2. binasına taşınmasından sonra Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Merkezi ve Hukuk Mektebi olarak kullanıldı. 1957 yılında Milli Eğitim Bakanlığına devredildi ve 23 Nisan 1961 tarihinde “Büyük Millet Meclisi Müzesi” adıyla halkın ziyaretine açıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, tarafından yapılan yenileme ve düzenleme çalışmalarından sonra ise adı değişerek “Kurtuluş Savası Müzesi” olarak 23 Nisan 1981’de açıldı. Müze, 2009 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı ile yapılan 05.05.2009 tarihli protokolle TBMM Başkanlığına devredildi.
Mimari Özellikleri; Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi üslubunun ilk örneklerinden olan bu bina 22×43 m. ölçülerinde ve dikdörtgen bir plana sahiptir. Bodrum üzerine tek katlıdır. Dış cephe duvarlarında, o dönem diğer Ankara yapılarında da çokça kullanılan Ankara (Andezit) tası kullanılmıştır.
Dönem mimarisinin etkisiyle bu binada dış cepheler gösterişli tasarlamıştır. Ön cephede üçlü ve ikili, sivri, klasik Osmanlı kemerlerini kullanmış, bunlar ahşap konsollara oturan geniş saçaklarla desteklemiştir. Bu cephede bulunan iki adet balkon binaya görsel olarak önemli ölçüde derinlik kazandırmıştır. Birinci Ulusal Mimarlık döneminin bütün özelliklerini taşıyan bu binada sadece dönem yapı tarzında bulunan kubbe bulunmamaktadır.
Dış cephelerde anıtsal görünüm göze çarparken iç mekân oldukça sade tutulmuştur. İç mekân, Reis Odası, Riyaset Divanı, Şer’iye Encümeni, Kulis, Encümen, İdare Odası, Genel Kurul Salonu, Koridor, Mescit ve Bodrum kattan oluşmaktadır. Toplantı salonunda oldukça küçük sayılabilecek milletvekili sıraları ve kürsü bulunmaktadır. Başkanlık kürsüsünün arkasında Hattat Hulusi tarafından Arap harfleriyle yazılmış “Hakimiyet Milletindir” yazısı yer almaktadır.
