Atatürk’ün Özel Kütüphanesi
Okumaya bu kadar düşkün olan ve güçlü bir düşünce adamı, fikir adamı olarak kendi ve milletinin hayatını şekillendiren Mustafa Kemal ATATÜRK, çok önemli bir özel kitaplığa veya özel kütüphaneye sahipti. Onun görev yaptığı cephelere giderken bavullarla kitap taşıdığını, düzenli bir ev hayatı yaşarken de aynı zamanda bir çalışma odası olarak kullandığı mutlaka iyi bir kütüphane odası hazırlattığı, nihayet yurt gezilerine çıktığı zaman o şehirlerin kütüphanelerinden kitaplar getirterek okuduğunu biliyoruz.
Kitaba olan ilgisi nedeniyle Çankaya’da pembe boyalı yeni köşk yapılırken Afet İnan’ın belirttiğine göre, mimarlardan iki şey istemişti: Büyük ve ferah bir yemek odası; üzerine büyük haritaların serileceği geniş bir masanın da konulacağı büyük bir kütüphane. Çünkü bu bölümlerin onun günlük hayatında çok önemli yeri vardı.
“Çankaya sofrası” veya “Çankaya fikir sofrası” olarak anılan yemek esnasında çok değişik meseleleri yetkililer, uzmanlar ya da çağrılan bilim, sanat adamları ile görüşüp tartışmasına elverişli geniş bir yemek salonu gerekliydi. Öte yandan kendisi günün büyük bölümünü kütüphanede okuyarak ve çalışarak geçirmekteydi. Fakat eski Kuleli Köşk mevcut kitapları almaz olmuştu. Böylece yeni köşkte rafları tavana kadar yükselen 2 bölmeli büyük bir kütüphane salonu yapılmıştı. Bu bölüm gül bahçesine baktığından, okuma zevkini artıran bir özellik de taşımaktaydı.
ATATÜRK’ün oluşturduğu özel kitaplığındaki kitapların sayısı 4289’u, bibliyografik künye de 10.000’i bulmuştu. Süreli yayınlar dışında bunların değişik bilim dallarındaki dağılımı da onun ne kadar geniş bir yelpazede bilgi edinmek ve böylece kendisini sürekli yenilemek istediğini göstermektedir. 1973’te yayımlanan ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu (Millî Kütüphane Yayını)’na göre kitapların bilim dallarına göre dağılımı Tablo: 1’de verilmiştir.
ATATÜRK’ün özel kütüphanesinde yer alan kitapların sayıca durumu aynı zamanda onun ilgi alanı veya uğraştığı konuların önem derecesini de göstermektedir. Bu anlamda bakıldığı zaman, “tarih” ön planda, bunun içinde de “Türk dünyası tarihi” ilk sırada yer almaktadır. Bu sıralama Tablo: 2’de gösterilmiştir.
ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesi Kataloğu’nda 106 konu başlığı altında toplanan (ve 102 konu başlığında künye sayısı alan) kitapların bütünü dikkate alındığında, Tablo: 2’de kitap sayıları belirtilen konuların kütüphane genelindeki ağırlıkları, ATATÜRK’ün yaşamı boyunca ve yeni Türkiye’nin kuruluşundaki yüce çabaları içinde hangi konulara ağırlık verdiğinin bir göstergesi de olmaktadır. Bu dökümün ortaya koyduğu ilginç bir sonuç da edebiyat alanındaki kitapların, ATATÜRK’ün temel ilgi ve inceleme alanına giren kitapları izleyen bir çoklukla, kütüphanede yer almış olduğudur.
Tablo: 2’deki döküme alınmayan ve kütüphanenin yaklaşık % 37’sini oluşturan 1576 kitap ise, 82 konu başlığına dağılarak kütüphanede yer almaktadır.
ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu’nda verilen bilgilerden biri de kitaplar üzerinde bulunan işaret ve notların ayrıntılı olarak dökümüdür. Yukarıda “Nasıl okurdu?” sorusuna cevap ararken de belirtildiği gibi, çoğunun ATATÜRK tarafından konulduğunu bildiğimiz bu işaret ve notlara göre yapılan bir tasnif ise, ATATÜRK’ün okurken hangi konulardaki kitaplar üzerinde ve o kitaplardaki hangi bölümler üzerinde önemle durduğunu belirlemek açısından yararlı olacaktır.
Katalogtaki bilgiler veri olarak alındığında, ATATÜRK’ün kütüphanesinde 194’ü işaretli, 9’u notlu ve 101’i işaretli-notlu olmak üzere, 304 işaretlenmiş kitap bulunmaktadır. Bu kitaplardan 192’si Fransızca, 91’i Türkçe, 9’u İngilizce ve 12’si Almanca, başta olmak üzere diğer yabancı dillerde basılmıştır. Fransızca kitapların çoğu yalnızca işaretlenmiş iken, Türkçe kitaplarda notlu ve işaretli kitap sayısının daha çok olduğu görülüyor. Bu şekilde olan 304 kitabın dökümü Tablo: 3’te verilmiştir.
Tablo: 3’te “Değişik Konular 1” ve “Değişik Konular 2” olarak gösterilen kitapların konuları, dilleri ve sayıları da şu şekildedir: Eğitim, ders kitapları, psikoloji, genel dil bilimi, Türk tiyatrosu, başka diller edebiyatı, biyografi, Latince, Hristiyan olmayan dinler ve mühendislik konularında, 11’i Fransızca ve 9’u Türkçe olmak üzere her konuda ikişer kitaptan 20 kitap ve kamu yönetimi, sosyal refah, karşılaştırmalı dil bilimi, din, felsefe sistemleri, metafizik, estetik, kütüphanecilik, heykeltıraşlık, müzik, güzel sanatlar, dinlenme ve eğlence, edebiyat, Türk romanı ve hikâyesi, Türk edebiyatından çeşitli eserler, Türk edebiyatı tarihi, İngiliz edebiyatı, Afrika tarihi ve kimya konularında 5’i Türkçe, 10’u Fransızca ve 4’ü öbür dillerde olmak üzere, belirtilen her konudan birer kitaptan 19 kitap daha işaretli ve veya notlu kitaplar içinde yer almaktadır.
ATATÜRK’ün özel kütüphanesinde dikkat çeken bir diğer husus da imzalı hediye kitapların varlığıdır. Kütüphanede her dilden, çoğu yazarı, çevirmeni ya da yayıncısı tarafından armağan edilen çok sayıda kitap bulunmaktadır. Bunlar arasında; Finlandiya Hükûmetinin armağanı olan bir kitap, İngiliz kralının ithafı ve çevirmen imzalı bir kitap, F. von der Goltz imzalı bir kitap ile İsmet Paşa ve Fevzi Çakmak imzalı kitaplar da bulunmaktadır. Ayrıca, yukarıda bir vesile ile bahsettiğimiz, Fransız Kadın Gazeteci Berthe Georges-Gaulis imzalı dört kitap ile, İngiliz Kadın Gazeteci Grace M. Ellison imzalı bir kitap vardır.
Atatürk’ün kütüphanesindeki kitapların konularına (Bilim dallarına) göre dağılımı (TABLO – 1)
Kaynak; ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu (Millî Kütüphane Yayını, 1973)
1. Genel konular (115 adet, % 2,7);
Çeşitli kentlerde çıkan gazete dizileri: 45
Genel olarak dergiler: 18
Toplanmış genel denemeler:18
Genel ansiklopediler:14
Diğerleri:20
2. Felsefe konuları (121 adet, % 2,8);
Yeni Çağ Felsefesi: 29
Psikolojinin alanları:20
Genel olarak felsefe ve estetik:18
Psikoloji:17
Diğer:37
3. Din konuları (161 adet, % 3,8);
İslam dini:111
Hristiyanlık:22
Hristiyan olmayan dinler:12
Genel olarak din:10
Diğerleri:6
4. Sosyal bilimler (1168 adet, % 27,3);
Askerlik:261
Siyasal bilimler:204
Hukuk:150
Ekonomi:145
Diğer:408
5. Dil bilimleri (387 adet, % 9);
Türk dili:119
Alman dili:61
İngiliz dili:61
Fransız dili:58
Diğer:88
6. Teorik bilimler (152 adet, % 3,5);
Biyolojik bilimler (yaşam bilimleri, arkeoloji):36
Matematik:27
Jeoloji bilimleri:26
Diğer:63
7. Uygulamalı bilimler (198 adet, % 4,7);
Tıp bilimleri:99
Tarım, hayvan yetiştirme, veterinerlik:38
Mühendislik:25
Diğer:36
8. Güzel Sanatlar ve Eğlence (212 adet, % 4,9);
Müzik:79
Mimari:25
Fotoğraf ve albümler:25
Diğer:83
9. Edebiyat (544 adet, % 12,7);
Türk şiiri:127
Fransız edebiyatı:121
Türk tiyatrosu:46
Türk romanı ve hikayesi:42
Genel olarak edebiyat:33
Diğerleri:175
10. Tarih, Coğrafya ve Biyografi (1233 adet, % 28,7);
Türk dünyası tarihi ve Yakın Doğu:399
Coğrafya ve turizm:194
Harita ve atlaslar:127
Eski Çağ ve Dünya tarihi:102
Genel olarak tarih:50
Diğerleri:361
(TOPLAM 4291 adet)
Kitapların Konular Açısından Önem Sıralaması (TABLO 2)
Kaynak; ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu (Millî Kütüphane Yayını, 1973)
1 Türk dünyası tarihi ve Yakın Doğu (399 adet, % 9,3)
2 Avrupa tarihi (266 adet, % 6,2)
3 Askerlik (261 adet, % 6,1)
4 Siyasal bilgiler (204 adet, % 4,7)
5 Coğrafya ve turizm, (194 adet, % 4,5)
6 Hukuk (150 adet, % 3,5)
7 Ekonomi (145 adet, % 3,4)
8 Türk şiiri (127 adet, % 2,9)
9 Harita ve atlaslar (127 adet, % 2,9)
10 Fransız edebiyatı (121 adet, % 2,8)
11 Türk dili (119 adet, % 2,7)
12 İslam dini (111 adet, % 2,6)
13 Tıp bilimleri (99 adet, % 2,3)
14 Müzik (79 adet; % 1,8)
15 Alman dili (61 adet, % 1,4)
16 İngiliz dili (61 adet, % 1,4)
17 Fransız dili (58 adet, % 1,3)
18 Türk tiyatrosu (46 adet, % 1,1)
19 Gazeteler dizisi (45 adet, % 1,1)
20 Türk romanı ve hikâyesi (42 adet, % 1,0)
21 Diğer 82 konu (1576 adet, % 37)
ATATÜRK’ün İşaretlediği Kitapların Dillere Göre Dökümü (TABLO 3)
Kaynak; ATATÜRK’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu (Millî Kütüphane Yayını, 1973)
1 Türk dünyası tarihi ve Yakın Doğu, 36 adet
2 Avrupa tarihi, 29 adet
3 Eski Çağ tarihi , 28 adet
4 Siyasal bilimler, 19 adet
5 Türk dili, 17 adet
6 Sosyoloji, 17 adet
7 Coğrafya ve turizm, 16 adet
8 Askerlik, 15 adet
9 Yaşam bilimleri, Arkeoloji, 13 adet
10 Hukuk, 11 adet
11 Asya tarihi, 11 adet
12 Harita ve atlaslar, 8 adet
13 Genel olarak tarih, 7 adet
14 Fransız edebiyatı, 6 adet
15 Yeni Çağ felsefesi, 5 adet
16 Fransız dili, 5 adet
17 İslam dini, 4 adet
18 Türk şiiri, 4 adet
19 Tıp bilimleri, 4 adet
20 Başka diller, 4 adet
21 Ekonomi, 4 adet
22 Örf ve âdetler, 3 adet
23 Değişik konular 1, 20 adet
24 Değişik konular 2, 19 adet
KAYNAK: Ali Güler, MUSTAFA KEMAL ATATÜRK (AİLESİ, YETİŞMESİ, EĞİTİMİ, FİKİR VE DÜŞÜNCELERİ)
***
NOT: Atatürk’ün özel kitaplığındaki kitapların alfabetik listesine buradan ulaşabilirsiniz.
