Cumhuriyet Türkiyesi’nin Demiryolu seferberliği
1924 yılında Mustafa Kemal demiryolu yapımının önemini şöyle ifade edecekti ;”Memlekette her vasıta ile bir karış fazla şimendifer vücuda getirmek, fakat vaziyet ne olursa olsun bir gün geri kalmamak düsturu milletin hakiki ihtiyacına tamamen uygundur.”
Yine aynı yılın Ocak ayında Başvekil İsmet İnönü demiryolunu bir bağımsızlık vasıtası olarak şöyle tanımlıyordu: “Efendiler, bizim şimendifer siyasetimiz vardır. Her türlü nazariyet ve hayaletten azade olarak ameli bir surette vardır. Bunu iki kelime ile izah edeyim. Bir an evvel memlekette bir karış fazla demiryolu yapmak, ne vasıta ile kimin tarafından olursa olsun..’
Yine Atatürk Demiryolu’nun Malatya’ya ulaşması nedeniyle trenle Malatya’ya geldiğinde şöyle demiştir :
“ Türkiye Cumhuriyeti’nin tespit ettiği projeler dahilinde muayyen zamanlar zarfında vatanın bütün mıntakaları çelik raylarla birbirine bağlanacaktır. Bütün vatan bir demir kütle haline gelecektir. Demiryolları memleketin tüfekten, toptan daha mühim bir emniyet silahıdır. Demiryollarını kullanacak olan Türk Milleti menşeindeki ilk sanatkârlığını, demirciliğini tekrar göstermiş olmakla müftehir olacaktır. Türk milletinin servet, refah, medeniyet yolunda yürümesi ve Türkiye’de iktisat hayatının yüksek inkişafları ancak bu demirden yollarda olacaktır. Milletin hayat ve saadet ışıkları bu yollardan gelecektir. Cumhuriyet hükümetinin bu vadideki çok verimli gayreti ve çok idealist hareketi takdire şayandır. Burada mühim olan nokta, Türk Milletinin kendi inkişafının bu demir yollarda olacağı hakikatini, bütün müşkillere rağmen takdir etmesi ve ona sahip olması keyfiyetindedir. Menşeinden demirci olan ve bütün dünyada demir sanatının naşiri bulunan Türk, öz vatanında ihmal edilmiş olan bu lazımeyi elbette muasır medeniyetin bütün dünyada yükselttiği dereceye isal edecektir.” (AA, 14 Mart 1931) (Demiryolları Mecmuası’nın Mart 1931 sayısı)
Cumhuriyet idarecilerinin demiryolu siyasetinin sebepleri ise, üretim merkezlerine ve doğal kaynaklara ulaşılması, üretim tüketim merkezleri ile özellikle limanlar ile bağlantı kurulması, ülkenin iktisadi manada kalkınmasını sağlamak ve özellikle ülkenin doğusunda asayişsizliği önleyerek milli güvenliği sağlamaktı.
Ayrıca ülkenin politik merkezi olan Ankara’nın diğer önemli şehirler ile bağlantısının kurulması da büyük bir ihtiyaçtı. Bu amaçla inşa edilen demiryolları Orta Anadolu’yu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’yu Ankara’ya bağlama hedefindeydi.
Yeni demiryolu hatlarının inşası ile 1923 yılında 4112 km olan demiryolu hattına 1938 tarihi itibariyle 2815 km demiryolu eklenmiş oldu. Böylece 341.599.424 lira harcanarak toplam demiryolu uzunluğu 6927 km’ye ulaştı.
O yıllarda Türkiye’de demiryollarına verilen önem ülke çapında öylesine ulusal heyecanlar yaşanmasına yol açmıştı ki… bu heyecan Cumhuriyetin Onuncu Yıl Marşı aracılığıyla dalga dalga bütün yurda yansımıştı. Türkler her yerde, hep bir ağızdan “Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan, ” diye haykırıyorlardı.
Demiryolu siyaseti aslında yeniden inşayı öngörmekteydi. Mali yetersizliklerden dolayı yabancı şirketlerin elindeki demiryollarının devletleştirilmesi yolunda gidilmek istenmemekteydi. Ancak 22 Nisan 1924 tarihinde TBMM’de Anadolu hattının satın alınmasına karar verildi. Böylece demiryollarında millileştirme siyaseti de inşa siyaseti ile beraber yürüdü. 1928 yılında Anadolu demiryolu hattının satın alınmasıyla başlayan millileştirme çalışmaları özellikle 1930’lu yıllarda hızlandı. Yabancı şirketlerin elindeki 3387 km demiryolu 42.515.486 liraya satın alınarak millileştirildi.
TCDD tarihçesi
Bugünkü milli sınırlarımız içindeki demiryollarının tarihi 23 Eylül 1856 yılında 130 km.lik İzmir-Aydın Demiryolu hattının imtiyazı ile başlar.
Bir süre Nafia Nezareti (Bayındırlık Bakanlığı)’nin Turuk ve Meabir (Yol ve İnşaat) Dairesi tarafından yönetilen Osmanlı Dönemi demiryollarında, 24 Eylül 1872 tarihinde demiryolu yapım ve işletmesini gerçekleştirmek üzere Demiryolları İdaresi kuruldu.
Osmanlı Döneminde yapılan toplam 8.619 km uzunluğundaki demiryolu hattının 4.136 km.lik bölümü milli sınırlarımız içerisinde kalırken, bu hatların 2.404 kilometresi ise yabancı şirketler, 1.377 kilometresi de devlet eliyle işletilmekteydi.
Cumhuriyetin kurulması ve demiryollarının devletleştirilmesine karar verilmesinin ardından demiryolu işletmeciliği için 24 Mayıs 1924 tarih ve 506 sayılı Kanun ile Nafia Vekâletine (Bayındırlık Bakanlığı) bağlı “Anadolu- Bağdat Demiryolları Müdüriyeti Umumiyesi” kuruldu.
Demiryollarının yapımı ve işletilmesinin bir arada yürütülmesini sağlamak amacıyla Demiryolu alanında ilk bağımsız yönetim birimi olarak 31 Mayıs 1927 tarih ve 1042 sayılı Kanun ile Nafia Vekaleti (Bayındırlık Bakanlığı)’ne bağlı “Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi” kuruldu.
“Devlet Demiryolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğü” adıyla 1939 yılında Münakalat Vekaleti (Ulaştırma Bakanlığı)’ne bağlandı.
Cumhuriyet öncesinde yapılan ve yabancı şirketler tarafından işletilen hatlar, 1928–1948 yılları arasında satın alınarak millileştirildi.
22 Temmuz 1953 tarihine kadar katma bütçeli bir devlet idaresi şeklinde yönetilen Teşekkülümüz, bu tarihte çıkarılan 6186 sayılı Kanunla Ulaştırma Bakanlığı’na bağlı olarak “Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD)” adı altında İktisadi Devlet Teşekkülü haline getirildi.
08.06.1984 tarih ve 233 sayılı KHK ile Kamu İktisadi Kuruluşuna dönüşen ve TÜLOMSAŞ, TÜDEMSAŞ ve TÜVASAŞ olmak üzere üç adet bağlı ortaklığı bulunan TCDD, 24.4.2013 tarihinde kabul edilen 6461 sayılı Kanun ile de yeniden İktisadi Devlet Teşekkülüne dönüştü.
TCDD, halen Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının ilgili kuruluşu olarak faaliyetini sürdürmektedir.
1856-1923 DEMİRYOLU HATLARI
1856 – 1923 yılları arasında Osmanlı topraklarında şu hatlar inşa edildi.
. Rumeli Demiryolları 2.383 km normal hat
. Anadolu-Bağdat Demiryolları 2424 km normal hat
. İzmir -Kasaba ve uzantısı 695 km normal hat
. İzmir -Aydın ve şubeleri 610 km normal hat
. Sam-Hama ve uzantısı 498 km dar ve normal hat
. Yafa-Kudüs 86 km normal hat
. Bursa-Mudanya 42 km dar hat
. Ankara-Yahşihan 80 km dar hat
Toplam 8.619 km
Cumhuriyet Döneminde Açılan Hatlar
Ankara-Kayaş (11.951km.) 1925
Kayaş-Irmak (57.792 km.) 1925
Irmak-Yerköy (133.718 km.) 1925
Samsun-Kavak ( 47.553 km.) 1926
Samsun-Çarşamba (36.465 km.) 1926
Samsun-Gümrük (3.000 km.) 1926
Yerköy-Boğazköprü (161.529 km.) 1927
Boğazköprü-Kayseri (14.950 km.) 1927
Kavak-Kayabaşı (98.314 km.) 1927
Kayabaşı-Zile(69.256 km.) 1928
Narlı-Gölbaşı (69.120 km.) 1929
Fevzipaşa-Narlı 68.680 km.) 1929
Kütahya-Emirler (63.824 km.) 1929
Kayseri-Hanlı (152.285 km.) 1930
Hanlı-Kalın (45.625 km.) 1930
Kalın-Yapı (17.238 km.) 1930
Yapı-Sivas (7.172 km.) 1930
Zile-Kunduz (69.889 km.) 1930
Gölbaşı-Doğanşehir (56.014 km.) 1930
Emirler-Balıköy (36.176 km.) 1930
Irmak-Çankırı (102.255 km.) 1931
Doğanşehir-Malatya (56.745 km.) 1931
Kunduz-Kalın (92.750 km.) 1932
Malatya-Fırat (32.536 km.) 1932
Balıköy-Balıkesir (152.542 km.) 1932
Boğazköprü-Bor (126.453 km.) 1933
Bor-Kardeşgediği (45.360 km.) 1933
Çankırı-Atkaracalar (86.134 km.) 1934
Alsancak-Kemer (1.790 km.) 1934
Fırat-Yolçatı (62.313 km.) 1934
Yolçatı-Elazığ (23.926 km.) 1934
Atkaracalar-Ortaköy (56.084 km.) 1935
Sivas-Bostankaya (27.993 km.) 1935
Bostankaya-Eskiköy (35.488 km.) 1935
Yolçatı-Maden (75.950 km.) 1935
Maden-Diyarbakır (82.670 km.) 1935
Narlı-Gaziantep (84.077 km.) 1935
Ortaköy-Karabük (49.232 km.) 1936
Karabük-Çatalağzı (111.524 km.) 1936
Eskiköy-Çetinkaya (48.500 km.) 1936
Malatya-Hekimhan (70.300 km.) 1936
Adana Gar-Şehir (2.969 km.) 1936
Afyon-Karakuyu (112.400 km.) 1936
Bozanönü-Isparta (13.360 km.) 1936
Gümüşgün-Burdur (23.892 km.) 1936
Çatalağzı-Zonguldak (10.008 km.) 1937
Çetinkaya-Divriği (64.847 km.) 1937
Hekimhan-Çetinkaya (69.520 km.) 1937
Divriği-Erzincan (155.570 km.) 1938
DEMİRYOLU GÜVENÇ YOLU, GÜVEN YOLU, BAYINDIRLIK YOLUDUR. Mustafa Kemal Atatürk
