9 Eylül 1922’nin bilinmeyenleri
Türk Tarih Kurumu (TTK) tarafından İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşunun 95. yıl dönümünde, kurtuluşa dair bilinmeyen belge ve fotoğrafların bulunduğu 118 sayfalık katalog yayımlandı. Ayrıca “9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu Sergisi” başlıklı çalışmada daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış belge ve fotoğraflar ilk kez gün yüzüne çıkarıldı. Yapılan açıklamada, kataloğun İzmir’in düşman işgalinden nasıl kurtarıldığını gelecek nesillere daha iyi anlatmak için hazırlandığı belirtildi.
Katalogda;
16 Haziran 1919’da dönemin İzmir Türk Ordu Dairesi’nden İstanbul Hükümeti’ne çekilen telgrafta, Manisa’da bulunan Yunan askerlerinin bir kısmının çıplak olduğu, işgalcilerin İzmir’deki Türk askeri depolarını yağma ederek elbise ve ayakkabı çaldıkları gözler önüne seriliyor.
2 Kasım 1919 tarihli bir diğer şifreli telgrafta ise Yunanlıların İzmir yöresinde zulüm ve işkenceye başladığı, bunun için halk mitinglerinin düzenlenmesi, itilaf devletleri ile hükümete telgraf çekilmesi gerektiğine dair görüşler aktarılıyor.
Türk ordusunun 9 Eylül 1922’de saat 10.30’da İzmir’e girdiği, Süvari Yüzbaşı Mürsel Bey’in bu bilgiyi 10 Eylül’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’ya telgrafla geçtiği anlaşılıyor.
Yine 9 Eylül 1922 tarihinde Başkomutan Mustafa Kemal Paşa imzasıyla Türk ordu birliklerine çekilen tebrik telgrafı da yayınlanan belgeler arasında dikkat çekiyor.
İşgal güçlerinin İzmir’den püskürtülmesinden sonra bölgede yaşayan Rumlar’ın kayık ve gemilerle kaçışını gösteren fotoğrafların da yer aldığı görseller arasında, Atatürk’ün Karşıyaka’daki İplikçizadeler Köşkü balkonunda çekilen üniformalı fotoğrafı ile Sakarya isimli atının üzerindeki görseli de yer alıyor.
En dikkat çeken karelerden birini ise 9 Eylül’de İzmir Hükümet Konağı’na Türk bayrağını çeken Teğmen Ali Rıza Ekinci’nin görüntüsü oluşturuyor. Yunan işgal güçlerinden kurtarılan İzmir’de yeniden Türk bayrağını dalgalandıran Teğmen Ekinci’nin yanında Teğmen Hamdi Bey ile Yüzbaşı Şerafettin Bey isimli subaylar bulunuyor. Üç asker göndere bayrağı çektikten sonra tebessüm ederek poz veriyor.
Katalogda, İngiliz Manc-hester Guardian gazetesinin 25 Eylül 1922 tarihli bir haberi de yer alıyor. Arşivden çıkarılan haber kupüründe, bölgeden kaçan Rum birliklerinin Türk köylerini ateşe verdiği, birçok sivil Türk’ün işgalci Yunan askerleri tarafından katledildiği, bu sayının Uşak’ta 25 bin, Alaşehir’de 15 bin, Salihli’de 5 bin, Menemen’de 2 bin civarında olduğu belirtiliyor.
Türk Tarih Kurumu ve İzmir Büyükşehir Belediyesi iş birliğiyle 9 Eylül 2016 tarihinde gerçekleştirilen İzmir’in Kurtuluşu Sergisi’nde yer alan 100 adet belge ve fotoğraf, Türk Tarih Kurumu tarafından basılan sergi kitabında bir araya getirildi.
9 Eylül 2016 tarihinde gerçekleştirilen “İzmir’in Kurtuluşu Sergisi”nde yer alan İzmir’in işgalinin en önemli belgeleri kalıcı bir eser haline getirilerek kamuoyu ile paylaşıldı. Türk Tarih Kurumu arşivinde yer alan hiç yayımlanmamış belgelerin yanı sıra, Atatürk Araştırma Merkezi, ATASE, Anadolu Ajansı, Başbakanlık Devlet Arşivleri, Milli Kütüphane gibi diğer önemli arşivlerde de yer alan belgelerin kullanıldığı eser ile İzmir’in Türk İstiklal Harbi’ndeki nirengi noktası olduğuna dikkat çekiliyor. Eserin takdim yazısında şu ifadeler yer aldı:
“İzmir’in Yunan askerleri tarafından 15 Mayıs 1919 Perşembe günü başlatılan işgali 3 yıl 3 ay 25 gün sürmüş ve 9 Eylül 1922 Cumartesi günü saat 10.30’da kesin biçimde Türk askerlerinin İzmir’e girişi ile son bulmuştu. İzmir’in işgaline dair olayların resmi yazışmaları ve raporları sergi kitabında bulunmaktadır. 9 Eylül 2017 İzmir’in kurtuluşu kutlamaları kapsamında hazırlanan bu kitapta İzmir’in Müslüman Türk ahalisinden mülteci duruma düşenler, İzmir’e seyahatin yasaklanması ve İzmir’de düşman işgalini alkışlayıp işgalden yana tutum alanlar, İzmir’i işgal eden Yunan askerlerinin yaptıkları mezalim ve yağma, işgal askerleri tarafından çevre il ve ilçelerde camilere Yunan bayraklarının dikildiği, İzmir’de Redd-i İlhak (işgalin reddedilmesi) Cemiyeti’nin kuruluşu, İzmir’in işgali sırasında şehit edilen Miralay Süleyman Fethi Bey, 1 Eylül 1922 tarihli “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” emrinin belgesi, işgalden kurtuluşun fotoğrafları, İzmir’in kurtuluşuna dair Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı (ATASE) belgeleri, İzmir Hükümet Binası’na ilk bayrağın çekilmesi, Teğmen Ali Rıza Akıncı, Teğmen Hamdi ve Yüzbaşı Şerefeddin Bey, İzmir’in düşman işgalinden kurtuluşuna dair 10-11-12 Eylül günleri gazete haberleri, İzmir’in kurtuluşuna dair uluslararası tebrik ve haberler, 19 Eylül 1922 büyük İzmir yangını, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları ile Fransız diplomat Franklin Bouillion’un İzmir’de görüşmeleri, İzmir’in kurtuluşundan sonra milli varlığa düşman çetelere karşı alınan tedbirlere dair görsel ve yazılı belgeler takdim edilmektedir.”
