1916 : MUSTAFA KEMAL ORDU KOMUTANI.
2 Ocak 1916 – Atatürk’ün, İstanbul’dan, Anafartalar Grubu Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’e, mektuplarını aldığını bildiren telgrafı.
6 Ocak 1916 – Servet-i Fünun dergisi Mustafa Kemal’in fotoğraflarını sansüre ve Enver Paşa’nın engellemelerine rağmen “Çanakkale kahramanı manşetiyle” paylaştı.
8 Ocak 1916 – Sarrail’in Selanik’teki Fransız-İngiliz kuvvetlerinin başkomutanı olması.
8/9 Ocak 1916 – İngiliz birliklerinin Gelibolu’dan çekilmeleri. İngilizlerin, Seddülbahir bölgesinden çekilmeleri (İngilizler daha önce 19/20 Aralık 1915 gecesi Anafartalar-Arıburnu bölgesinden çekilmişlerdi).
9 Ocak 1916 – Çanakkale savaşının resmi bitiş tarihi
9 Ocak 1916 – I. Dünya Savaşı, Gelibolu Yarımadası: Mustafa Kemal önderliğindeki Türk Ordusu tüm cephelerde savaşı kazanmış ve 9 Ocak 1916 tarihinde İttifak Devletleri Gelibolu Yarımadası’ndan tamamen çıkartılmıştır.
9 Ocak 1916 – 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in -İngilizlerin Gelibolu yarımadasından çekilip gitmeleri üzerine- sabah 8.45’de Alçıtepe’den Başkomutanlık Vekâleti’ne telgrafı: “Tanrı’ya şükür, Gelibolu yarımadası tamamen düşmandan temizlenmiştir. Diğer ayrıntılar ayrıca sunulacaktır.”
9 Ocak 1916 – Atatürk’ün İstanbul’dan Sofya’ya gidişi (Olayların seyri, söz konusu tarihin muhtemelen 9 veya 10 Ocak 1916 olabileceğini düşündürmektedir). Cevat Abbas Gürer hatıralarında Atatürk’ün 16. Kolordu Komutanlığı’na atanmasının Sofya’ya gidişinden birkaç gün sonra gerçekleştiğini ifade etmektedir. Atanma tarihi 14 Ocak 1916 olduğuna göre Sofya’ya gidiş tarihinin de 9 veya 10 Ocak 1916 olması gerekmektedir. [Kocatürk]
10 Ocak 1916 – 5. Ordu Komutanlığınca Anafartalar Grubu Karargâhı’nın kaldırılması.
10 Ocak 1916 – Atatürk’e, I. Dünya Harbi’ndeki, özellikle Çanakkale savaşlarındaki üstün başarıları nedeniyle Alman Devleti tarafından Demir Salip Nişanı verilmesi.
11 Ocak 1916 – İngiliz ve Fransızların Gelibolu’dan çekileceklerini anlayan Ruslar o bölgedeki güçler doğuya gelmeden sonuç almak maksadıyla saldırıya geçmişlerdir. III. Ordunun tuttuğu cephe 11 Ocak 1916‟da yarılır.
12 Ocak 1916 – Atatürk’ün, Fethi (Okyar) Bey ve bazı dostlarını ziyaret etmek üzere İstanbul’dan Sofya’ya gidişi (Cevat Abbas Gürer hatıralarında, Atatürk’ün 16. Kolordu Komutanlığı’na atanmasının Sofya’ya gidişinden birkaç gün sonra gerçekleştiğini ifade etmektedir. Atanma tarihi 16 Ocak 1916 olduğuna göre Sofya’ya gidiş tarihinin de 12 veya 13 Ocak 1916 olması gerekmektedir). [Kocatürk]
14 Ocak 1916 – Mustafa Kemal’in Edirne’de XVI. Kolordu Komutanlığına atanması. (Mustafa Kemal Sofya’da eski arkadaşı Fethi Bey’in yanında iken Çanakkale’den Edirne’ye nakledilen 16 Kolordu Komutanlığına atanır (14 Ocak 1916). Ocak ayı sonlarında görevine başlar. Kolordu’nun Galiçya’ya gitmesi bahis konusudur. Ancak Doğu cephesinde ciddi sıkıntı vardır.)
16-17 Ocak 1916 – 16. Kolordu Komutanlığı’na atanan Atatürk’ün, Sofya’dan İstanbul’a dönüşü. (Cevat Abbas hatıralarında, yeni vazifesini telgrafla bildirmesinden bir gün sonra Atatürk’ün İstanbul’a döndüğünü kaydetmektedir. Söz konusu dönüş tarihi, muhtemelen 16 Ocak 1916 olmalıdır.)[Kocatürk]
17 Ocak 1916 – Atatürk’e, “Anafartalar Grubu Komutanlığı” dönemindeki üstün başarıları nedeniyle “Muharebe Altın Liyakat Madalyası” verilişi.
18 Ocak 1916 – 5. Ordu Karargâhı’nın -İngilizlerin Gelibolu yarımadasını boşaltmaları üzerine- Çanakkale’den Lüleburgaz’a alınması.
26 Ocak 1916 : Atatürk’ün Edirne’ye gitmek üzere İstanbul’dan trenle hareketi. (Atatürk, 27 Ocak 1916 da Edirne’ye geldiğine göre İstanbul’dan hareketinin 25 veya 26 Ocak 1916 olması gerekmektedir)[Kocatürk]
27 Ocak 1916 – Mustafa Kemal Edirne’deki 16ncı Kolorduya atandı.
27 Ocak 1916 – Atatürk’ün, akşam Edirne’ye gelişi. Edirne’deki bu kolordu, Kafkas Cephesinin önem kazanması üzerine bir süre sonra aynı adla Diyarbakır’a nakledilmiştir. “27 Ocak 1916 Tarihinde tebdil havasının hitamına mebni 16 ncı Kolordu’ya İltihak buyrulmuştur.” (Cevat Abbas Gürer hatıralarında, Edirne’deki ikametlerinin 44.günü Baskomutan Vekili Enver Pasa’dan Resülayn’a hareket emrini aldıklarını ifade etmektedir. Söz konusu hareket emrinin tarihi 11 Mart 1916 olduğuna göre, bu tarihten 44 gün evveli –Atatürk’ün Edirne’ye geldiği tarihi göstermek üzere- 27 Mart 1916 gününe rastlamaktadır.)[Kocatürk]
28 Ocak 1916 – Atatürk’ün, Edirne’ye gelişi nedeniyle halkın sabahtan itibaren, onu görmek için hıncahınç yolları doldurması, büyük sevgi gösterilerinde bulunması, üzerinde “Yaşasın Arıburnu ve Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal Bey” yazılı zafer takları yapılması.
28 Ocak 1916 – Atatürk’ün, Edirne Sultan Selim Camii’nde cuma namazı kılışı, öğleden sonra şehirde 16. Kolordu’ya ait birliklerin geçit resmini izlemesi.
29 Ocak 1916 – Atatürk’ün, Edirne’de Kurmay Başkanı İzzettin Beyle beraber öğleden evvel 17. Tümen Karargâhı’na gelişi, tümene ait birlik ve kışlaları gezmesi, daha sonra Edirne Valisi ve Belediye Başkanı’nı ziyareti.
29 Ocak 1916 – 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’in, Kurmay Başkanı Kâzım (İnanç) Bey’le beraber öğleden sonra Lüleburgaz’daki karargâhından Edirne’ye gelerek Atatürk’ü ziyareti.
29 Ocak 1916 – Atatürk, Kafkas cephesindeki 16ncı Kolordu Komutanlığına atanmıştır. (Atatürk’ün Gizli Kurtuluş Planları, Sinan Meydan, 7. Baskı, s.22)
30 Ocak 1916 – Mareşal Liman von Sanders’in, Edirne’de, Atatürk’le beraber 11. Tümeni denetlemesi.
31 Ocak 1916 – Mareşal Liman von Sanders’in, Edirne’de, Atatürk’le beraber 12. Tümen’i denetlemesi, daha sonra trenle Lüleburgaz’a dönüşü.
1 Şubat 1916 – Atatürk’e, Anafartalar Grubu Komutanlığı döneminde gösterdiği üstün başarıları nedeniyle “İkinci Rütbe’den Osmanî Nişanı” verilmesi. (Cumhuriyet tarihi yalanları, Sinan Meydan)
3 Şubat 1916 – Atatürk’ün, davet üzerine, akşam Edirne İttihat ve Terakki Kulübü’ndeki yemeğe katılması.
4 Şubat 1916 – Atatürk’ün, davet üzerine, Edirne Mevlevî Tekkesi’nde mevlit okunuşunda bulunuşu.
9 Şubat 1916 – Atatürk’e Demir Saip Nişanı verilmesi.
11 Şubat 1916 (Şubat) – ‘Tabiye Meselesinin Halline ve Emirlerin Yazılış Şekline Dair Broşür’ adlı kitapçığının yayımlanması (6. kitap). Kaynak: Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi – Turgut Özakman
12 Şubat 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber arazide talimleri izlemesi.
16 Şubat 1916 – Ruslar, Erzurum’u işgal ettiler. (Ruslar Of – Bayburt – Mamahatun hattına dayanırlar.)
17 Şubat 1916 – Doğu cephesinde, Rusların Muş’u işgali.
18 Şubat 1916 – Atatürk’ün, Edirne Sultan Selim Camii’nde cuma namazı kılışı ve 12. Tümen’in okutturduğu mevlitte bulunuşu.
18 Şubat 1916 – Doğu cephesinde, Erzurum’un Ruslar tarafından işgali. (16 Şubat’ta Erzurum düşer. Ruslar Of – Bayburt – Mamahatun hattına dayanırlar. Cephenin güneyinde Muş ve Bitlis de işgal edilmiştir. Durumu düzeltmek ve Erzurum’u kurtarmak amacıyla II. Ordu Doğuya kaydırılır. 16. Kolordu II. Orduya bağlıdır. Mustafa Kemal bir ay kadar süren bir yolculuktan sonra görev yerine ulaşır.)
21 Şubat 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le harita üzerinde Trakya’daki yeni sınır göz önüne alınarak harekât-ı harbiyenin seyir şekli hakkında görüşmesi.
22 Şubat 1916 – Başkomutanlık Vekâleti’nin, karargâhı Çorlu’da bulunan 2. Ordu’yu, Doğu bölgesine nakletme kararı.
29 Şubat 1916 – Atatürk’ün, akşamüzeri Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber at üzerinde Meriç Köprüsü’ne kadar bir gezinti yapması.
1 Mart 1916 – Doğu cephesinde, Rusların Bitlis’i işgali.
3 Mart 1916 Bitlis, Muş, Van ve Hakkari Ruslar tarafından işgal edildi.(Bitlis’in Atatürk komutasındaki kuvvetler tarafından kurtarılışı: 8 Ağustos 1916).
7 Mart 1916 – Atatürk’ün, trenle Lüleburgaz’dan Edirne’ye gelen 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders’i Karaağaç istasyonunda karşılaması ve otomobille Atatürk’ün konutuna gelişleri.
8 Mart 1916 – Mareşal Liman von Sanders’in, sabah, Atatürk’le beraber 12. Tümen’i denetlemesi.
9 Mart 1916 – Mareşal Liman von Sanders’in, sabah, Atatürk’le beraber 11. Tümen’i denetlemesi, öğleyin Lüleburgaz’a dönmek üzere Edirne’de ayrılışı.
10 Mart 1916 – Atatürk’ün komuta ettiği 16. Kolordu’nun karargâhının -Başkomutanlık Vekâleti’nce- Diyarbakır’a nakledilme kararı ve Atatürk’ün doğu cephesinde aynı isimle kurulan bu kolorduya komutan atanması.
11 Mart 1916 – Başkomutan Vekili Enver Paşa, bugün Atatürk’e telgraf çekerek Kolordu Karargâhıyla Resülayn (Ceylanpınar) üzerinden hemen Diyarbakır’a hareket etmesini istemiştir.
12 Mart 1916 – Atatürk’ün, -16. Kolordu karargâhının Edirne’den Diyarbakır’a kaydırılması kararı üzerine- beraberinde Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve karargâh mensupları olmak üzere saat 11.00’de Edirne’den trenle İstanbul’a hareketi ve akşam İstanbul’a gelişi.
13 Mart 1916 – 13 Mart 1916 Anafartalar’daki hidemat-ı hasenesinden dolayı iki sene seferi kıdem zammı ita kılınmıştır.
14 Mart 1916 – Atatürk’ün, beraberinde Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey olmak üzere, Harbiye Nezareti’nde Doğu cephesindeki yeni göreviyle ilgili temaslarda bulunması, daha sonra Akaretler’deki evine gelişi.
15 Mart 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve diğer Karargâh mensuplarıyla beraber, Diyarbakır’daki görevine gitmek üzere saat 16.30’da Haydarpaşa’dan trenle hareketi. Mustafa Kemal’in, Diyarbakır’daki görevine gitmek üzere İstanbul’dan ayrılması. (Atatürk -karargâh erkânıyla beraber- Diyarbakır’daki görevine gitmek üzere trenle İstanbul’dan hareket etmiş, Pozantı’ya kadar yolculuğu trenle yapmış, Pozantı’dan sonra Toros dağlarından otomobil ile geçerek Halep’e gelmiştir. Burada Baron Oteli’nde bir gece kaldıktan sonra trenle Resülayn (Ceylanpınar)’a gelmiş, buradan da otomobille hareket ederek Mardin üzerinden Diyarbakır’a ulaşmıştır.)
16 Mart 1916 – Diyarbakır’a gitmekte olan Atatürk’ün, trenle öğle üzeri Eskişehir’e gelişi ve öğle yemeğini Kurmay Başkanı İzzettin Bey’le beraber Eskişehir istasyonunda yemesi.
17 Mart 1916 – Diyarbakır’a gitmekte olan Atatürk’ün, trenle öğleyin Konya’ya gelişi, öğle yemeğini Kurmay Başkanı İzzettin Bey’le beraber Konya istasyonundaki Bağdat Oteli’nde yemesi.
18 Mart 1916 – Diyarbakır’a gitmekte olan Atatürk’ün, trenle sabah Pozantı’ya gelişi, trenin saat 11.00’de Pozantı’dan hareketi, saat 17.00’de Gülek istasyonuna gelişi, burada diğer bir trene aktarma yaparak saat 18.20’de Mamure’ye hareketi ve 18/19 Mart gecesi saat 01.00’de Mamure’ye gelişi.
19 Mart 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah saat 9.30’de otomobille Mamure’den İslâhiye’ye hareketi, saat 11.30’da İslâhiye’ye gelişi, İslâhiye’den saat 13.10’de trenle hareketi, akşam saat 21.30’da Halep’e gelişi ve Halep Valisi Abdülhalik (Renda) Bey tarafından karşılanışı.
20 Mart 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle yeni Halep çarşısında kısa süre dolaşması.
22 Mart 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah, trenle Halep’ten Resülayn (Ceylanpınar)’a hareketi, Halep Valisi Abdülhalik (Renda) Bey ve şehir ileri gelenlerinin kendisini istasyonda uğurlaması.
23 Mart 1916 – Atatürk’ün, Halep’ten trenle Resülayn (Ceylanpınar)’a gelişi.
24 Mart 1916 – Atatürk’ün Resülayn (Ceylanpınar)’dan otomobille saat 15.00’de Mardin’e gelişi.
25 Mart 1916 – Atatürk’ün, günü Mardin’de geçirişi.
26 Mart 1916 – Atatürk’ün, Mardin’den sabah saat 7.30’da otomobille Diyarbakır’a hareketi.
27 Mart 1916 – Mustafa Kemal’in Diyarbakır’a gelerek 16’ncı Kolordunun komutasını üzerine alması. Atatürk’ün, saat 16.00 sıralarında Diyarbakır’a gelerek göreve başlaması.
27 Mart 1916 – Mustafa Kemal Diyarbakır’a geldi. (12 gün süren yolculuğun ardından Mustafa Kemal, paşa (mirliva) olduğunu da Diyarbakır’da öğrendi.
28 Mart 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) ve Kolordu Baştabibi’yle beraber Diyarbakır Hükümet Konağı’na giderek Vali Vekili Bedri Bey’le, erzak ve taşıma araçları hakkında görüşmesi.
1 Nisan 1916 – Mustafa Kemal’in mirlivalığa (generalliğe) terfi etmesi. “1 Nisan 1916 Tarihinde Hidemat-ı fevkâledesine mebni bir sene kıdem zammı ile Mirlivalığa terfi etmiştir.” (27 Mart 1916’da yolda iken şifre telgrafını alır.) (Mustafa Kemal’in tuğgeneralliğe terfi etmesi. (Cumhuriyet tarihi yalanları, Sinan Meydan)’da 19 Mart 1916 olarak yer alır .)
3 Nisan 1916 – Atatürk komutasındaki 16. Kolorduya bağlı 15. Tümen’in Bitlis’i kurtarmak üzere Rus kuvvetlerine taarruzu. (5. Tümen’in isteği üzere yapılan bu taarruzun birkaç gün sonra duraksaması üzerine Atatürk 9 Nisan 1916’da Diyarbakır’dan Bitlis Cephesine hareket ederek 10 ve 11 Nisan gecelerini taarruz bölgesinde geçirmiş, Rus birliklerinin bu cepheye yeni kuvvet kaydırmaları üzerine 5. Tümen’in eski mevzilerine çekilmesini emretmiştir.)
6 Nisan 1916 – Atatürk’ün, Sason ve Mutki bölgesindeki milis kuvvetlerinin ne şekilde hareket edeceği hakkında yazılı direktifi: “…Mutki ve Sason bölgesindeki müfrezeler, 5. Tümen Komutanı’nın emrinde olup, her hususta gereken emri kendisinden alacaklardır.”
7 Nisan 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber, ordugâh yeri seçmek için otomobille dolaşarak inceleme yapması.
7-25 Nisan 1916 – Mustafa Kemal, Doğu’da Rusların saldırısını püskürttü.
9 Nisan 1916 – Atatürk 9 Nisan 1916’da Diyarbakır’dan Bitlis Cephesine hareket ederek 10 ve 11 Nisan gecelerini taarruz bölgesinde geçirmiş, Rus birliklerinin bu cepheye yeni kuvvet kaydırmaları üzerine 5. Tümen’in eski mevzilerine çekilmesini emretmiştir.
10 Nisan 1916 – Atatürk’ün, 16. Kolordu’nun cephe durumu hakkında 2. Ordu Komutanlığı’na raporu: “Emrimde bulunan cephe aşağıdaki şekilde kısımlara ayrılmıştır.”
10 Nisan 1916 – Atatürk’ün, 16. Kolordu birliklerine, cephedeki görevleri hakkında yazılı emri. (Eski mevzilere çekilme emri.)
10 Nisan 1916 – Atatürk’ün, şehir ileri gelenlerinden iki kişiye beraber kendisini ziyarete gelen Diyarbakır Müftüsü’nü kabulü ve görüşmesi.
12 Nisan 1916 – Atatürk’ün, öğleden sonra Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber 17. Alay’ın 3. Taburunu denetlemesi, daha sonra Diyarbakır Hükümet Konağı’na gidip Vali Vekili Bedri Bey’le erzak ve taşıma araçları hakkında görüşmesi.
13 Nisan 1916 – Atatürk’ün, sabah saat 7.00’de Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve diğer subaylarla beraber at üzerinde Diyarbakır’dan hareketle saat 16.00’da Sofyan’a gelişi ve geceyi burada geçirişi.
14 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle Sofyan’dan Silvan’a gelişi.
15 Nisan 1916 – Atatürk’ün, şiddetli yağmur nedeniyle Silvan’da kalışı.
16 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle saat 7.15’de at üzerinde Silvan’dan hareketi, akşam Hazbat köyüne gelişi ve geceyi burada, çadırda geçirişi.
17 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindeki karargâh mensuplarıyla sabah Hazbat köyünden at üzerinde hareketle saat 17.00’de Zok’a gelişi ve geceyi burada geçirişi.
18 Nisan 1916 – Atatürk’ün beraberindeki karargâh mensuplarıyla öğleden sonra Zok’tan hareket ederek akşamüzeri Ziyaret (Veysel-karani)’e gelişi, Veysel Karani’nin türbesini ziyaret edişi, geceyi burada, çadırda geçirmesi.
18 Nisan 1916 – Ruslar’ın Trabzon’u alması.
18 Nisan 1916 – İngilizler’in Kut ül-Amere’de teslim olmaları.
19 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle Ziyaret (Veyselkarani)’ten at üzerinde hareket ederek saat 17.15’de Bitlis yolu üzerinde Duhan’daki 5. Tümen Karargâhı’na gelişi. Atatürk’ün, 5. Tümen Karargâhı’nda çalışması ve tümenin bu cephedeki muharebelerle ilgili verdiği bilgileri değerlendirmesi.
20 Nisan 1916 – Atatürk’ün, Bitlis, Siirt, Silvan bölgesindeki askerî birlikleri denetlendikten sonra tekrar Diyarbakır’a dönüşü.
21 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah 15. Alay cephesine hareketi, buradaki kuvvetleri denetlemesi, düşmana 1200 metre uzaklıktaki birinci hattan düşman mevzilerini gözetlemesi (Bu gözetleme esnasında, topluluk, düşmanın dikkatini çektiğinden kısa zamanda Rus askerleri tarafından açılan yaylım ateşine maruz kalmış, bunun üzerine gerekli önlemler alındıktan sonra tekrar 15. Alay Karargâhı’na dönülmüştür.
22 Nisan 1916 – Atatürk’ün, sabah saat 8.00’de 15. Alay Karargâhı’ndan cepheye hareketi, karlarla örtülü Gampüs dağları üzerindeki ileri birlikleri denetlemesi.
23 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle cepheden Duhan’daki 5. Tümen Karargâhı’na dönüşü.
24 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Duhan’daki 5. Tümen Karargâhı’ndan ayrılarak tümenin sağ kanadına hareketi, Kemer dağlarının bir boynuzunu aşıp Havanis’e gelişi, daha sonra Berz sırtlarına doğru yürüyüp Güzeldere’nin batı yamacında kurulan ordugâhta geceyi geçirmesi.
25 Nisan 1916 – Rusların, doğu cephesinde şafakla beraber 14. Alay’ın tüm cephesine taarruza başlaması, ancak askerlerimizin kahramanca karşı koyması sonucu geri çekilişi (Atatürk, düşmanın bu sabahki taarruzu üzerine Kemer dağına çıkarak gün boyunca muharebeyi izlemiş, akşam Güzeldere’nin batı yamacındaki ordugâha dönmüştür).
25-27 Nisan 1916 – Atatürk Silvan’da Rus saldırılarını geri püskürtmüştür. (Atatürk’ün Gizli Kurtuluş Planları, Sinan Meydan, 7. Baskı, s.22)
26 Nisan 1916 – Rusların, doğu cephesinde 14. Alay’ın sağ kanadına taarruzu, fakat kuvvetlerimiz tarafından geri püskürtülmesi.
26 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah 14. Alay cephesine hareketi, geceyi Tu köyünde geçirişi.
27 Nisan 1916 – Rusların, iki gündür devam eden taarruzlarının başarısızlığa uğraması üzerine geri çekilmeleri. Atatürk’ün, Rusların geri çekilmeleri üzerine 14. Alay cephesinden ayrılarak Güzeldere’deki ordugâha dönüşü.
28 Nisan 1916 – Irak Cephesindeki savaşlarda, Kutülamare bölgesinde, beş aydır kuşatma altında olan İngiliz birlikleri, teslim oldu.
28 Nisan 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Güzeldere’den ayrılarak Duhan’a gelişi.
29 Nisan 1916 – 29 Nisan 1916 tarihinde Irak Cephesinde kazanılan Kut’ül-Ammare zaferi.
29 Nisan 1916 – Enver Paşa’nın amcası Halil (Kut) Paşanın “Kutül amare (Kut) zaferi, Atatürk zamanında da milli bayram olarak kutlanmaya devam etmiştir. (Osmanlı’nın Çanakkale’den sonra Birinci Dünya savaşındaki en büyük zaferidir.) (1952 yılında bu milli bayram kaldırılmış, Kutül amare zaferi ders kitaplarından dahi çıkarılmıştır.) (Panzehir, Sinan Meydan)
1 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, sabah Duhan’dan ayrılarak saat 16.00’da Ziyaret (Veyselkarani)’e gelişi ve geceyi burada geçirişi.
2 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Ziyaret (Veyselkarani)’ten hareket ederek akşamüzeri Siirt’e gelişi, Jandarma Dairesi’nde misafir edilişi, akşam -Vali Vekili, Mutasarrıf, Belediye Başkanı ve Müdafaa-i Milliye Cemiyeti Başkanının da katılımıyla- şerefine yemek verilişi.
6 Mayıs 1916 – Rusların, sabah Kulp cephesine taarruzu, kuvvetlerimizin ağır kayıplar vermesine rağmen, bu taarruzun merkez ve sol kanatta püskürtülmesi, ancak sağ kanatta düşmanın tepelerde kalması.
6 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Siirt’ten Madam Corinne’e Fransızca mektubu: “Batıdan doğuya kadar devam eden uzun ve yorucu bir yolda iki ay kadar seyahat ettikten sonra bir istirahat anı bulunabileceğine inanılır, değil mi? Fakat heyhat! Görülüyor ki, bu ancak ölümden sonra mümkün olacak!” [Kocatürk]
6 Mayıs 1916 – Mustafa Kemal’in madam Corinne’ye mektubu. (Diyarbakır’a gelişini ve yaptıklarını anlatan mektubu.)
7 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Siirt’ten hareket ederek saat 16.00’da Garzan’a gelişi, Hükümet Dairesi’nde misafir edilerek geceyi burada geçirişi.
8 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Garzan’dan at üzerinde hareket ederek saat 16.00’da -Batman üzerinden- Malabadi köyüne gelişi ve geceyi burada geçirişi.
8 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Madam Corinne’e Fransızca mektubu: “Tabiî ki şu anda bulunduğum yeri bilmiyorsunuz. Burasını size tanıtamam da; çünkü yerini gösterecek bir harita bile yok. Kısaca, gürül gürül akan sayısız dereler ile sulanan, fevkalâde güzel, yeşil çamlarla örtülü bir dağ silsilesi tasavvur edebilirsiniz. Ormanlarımızda binlerce bülbül var ve dağlarımızın bir kısmı hâlâ tertemiz beyaz örtüsünü koruyor. Hava tertemiz, sular da öyle. Ruslar pek uzakta değiller ama, Çanakkale’deki gibi yakın değil.” [Kocatürk]
8 Mayıs 1916 – Mustafa Kemal’in madam Corinne’ye mektubu. (Diyarbakır’ı, kışı anlatan ve Rus cephesi ile Çanakkale cephesini mukayese eden mektubu)
9 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, sabah Malabadi köyünden hareket ederek öğle üzeri Silvan’a gelişi.
10 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Rusların son zamanlarda destek kuvveti alması nedeniyle 16. Kolordu birliklerine, cephede ne şekilde hareket edileceğini bildiren yazılı emri.
12 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Silvan’dan hareketle, Kulp suyu üzerindeki Memuk köprüsü geçerek Raşikan köyüne gelişi, geceyi burada, çadırda geçirişi.
12 Mayıs 1916 – İlk idman şenliği milli bayram havasında Kadıköy’de, “Papazın çayırı” olarak bilinen İttihatspor sahasında, şimdiki FB Saraçoğlu stadı yakınlarında gerçekleştirildi. (Selim Sırrı Tarcan ve Yüksek Öğretmen Okulu Öğrencileriyle) (Dağ Başını duman almış marşı öğrencilerce topluca seslendirilmiştir.) (Akl-ı Kemal, c.1, Sinan Meydan)
13 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Raşikan köyünden hareket ederek öğleden sonra saat 13.00’da Kulp merkezi Pasur’a gelişi ve geceyi burada geçirişi (Atatürk, Pasur’a 1 saatlik mesafeden Genç Mutasarrıfı Hilmi Bey ve diğer yüksek memurlar tarafından karşılanmıştır).
13 Mayıs 1916 – Karargâhı Diyarbakır’a nakledilen 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın İstanbul’dan Diyarbakır’a gelişi. (2. Ordu Komutanlığı’na atanan Ahmet İzzet Paşa’nın İstanbul’dan Diyarbakır’a gelişi.)
14 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Kulp’tan hareket ederek akşamüzeri saat 17.00’de Şin’e gelişi ve 17. Alay’ın hazırladığı yemeği yiyişi.
14 Mayıs 1916 – Başkomutanlık Vekâleti tarafından, Atatürk’ün komuta ettiği 16. Kolordu’nun, 2. Ordu Komutanlığı emrine verilmesi.
15 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber öğleden sonra Şin’de 17. Alay Karargâhı’na giderek askerin erzak sıkıntısını görüşmesi.
16 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber cepheyi gezmesi; Rus kuvvetlerinin mevzilerini görmesi.
17 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, sabah 17. Alay’ın bulunduğu Şin cephesinden hareket ederek saat 18.00’de Kulp’a gelişi, geceyi burada kurulan ordugâhta geçirişi.
18 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle sabah Kulp’tan Diyarbakır’a hareketi.
19 Mayıs 1916 – Atatürk’ün Siirt’ten Madam Corinne’e Fransızca mektubu: “Batıdan doğuya kadar devam eden uzun ve yorucu bir yolda iki ay kadar seyahat ettikten sonra biri istirahat ânı bulunabileceğine inanılır, değil mi? Fakat heyhât! Görülüyor ki, bu ancak ölümden sonra mümkün olacak!”
20 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle Kulp’tan Diyarbakır’a dönüşü (Dicle köprüsü civarında, 2. Ordu Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey tarafından karşılanmıştır.
20 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Diyarbakır’da 2. Ordu Karargâhı’na giderek Ahmet İzzet Paşa ile görüşmesi.
21 Mayıs 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet izzet Paşa ve Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey’in, 16. Kolordu Karargâhı’na gelerek Atatürk’ü ziyareti.
21 Mayıs1916 – Atatürk’ün, öğleden sonra 24. Alay’ı denetlemesi.
23 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, öğleden sonra 16. Kolordu Karargâhı’nda Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) ve 2. Ordu Kurmay Başkanı İsmet (İnönü) Beylerle askerî, siyasî ve sosyal konular üzerinde uzun sohbeti.
23 Mayıs 1916 – Birinci Dünya Savaşı sırasında Mekke Emiri Hüseyin Bin Ali, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı bir isyanın hazırlıkları içerisindeydi. Cemal Paşa’nın emri üzerine Fahrettin Paşa 23 Mayıs 1916’da Medine’yi savunmak için harekete geçti. 17 Temmuz 1916’da Hicaz Kuvve-i Seferiyesi komutanı ilan edildi. Özellikle I. Dünya Savaşı sırasında çıkan Şerif Hüseyin İsyanı’nda zor şartlar altında Medine’de yönettiği 2 yıl 7 ay süren Medine Müdafaası ile bilinmektedir. “Medîne Müdâfii”, “Türk Kaplanı”, “Çöl Kaplanı”, “Medine Kahramanı” lakaplarıyla anılır.
31 Mayıs 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber 2. Ordu Karargâhı’na gidişi, Ahmet İzzet Paşa ve İsmet (İnönü) Bey’le görüşmesi.
1 Haziran 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa ve Kurmay Başkanı İsmet (İnönü) Bey’in, 16. Kolordu Karargâhı’na gelerek Atatürk’ü ziyareti.
2 Haziran 1916 – Atatürk’ün, Ahmet İzzet Paşa’nın isteği üzerine, yollar hakkında incelemede bulunmak üzere sabah otomobille Diyarbakır’dan Mardin’e gidişi ve gece saat 12.00’de Mardin’den Diyarbakır’a dönüşü.
2 Haziran 1916 – Mekke şerifi Hüseyin’in Osmanlı devletine karşı ayaklanması.
3 Haziran 1916 – 16.Kolordu Karargâhı’nın Diyarbakır’dan Silvan’a nakledilmesi (2. Ordu Karargâhı’nın Diyarbakır’da kurulması üzerine 16. Kolordu Karargâhı Haziran’ın ilk haftasında Silvan’a nakledilmiştir). (Kocatürk)
4 Haziran 1916 – Atatürk’ün, akşama doğru, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber 12. Alay ordugâhına gidişi, cepheye hareket edecek olan alaya gerekli emirler verişi, daha sonra 4. Tümen Karargâhı’na da uğrayarak Tümen Komutanı Aziz Samih (İlter) Bey’i ziyareti.
5 Haziran 1916 – Yavuz Sultan Selim tarafından 1517’de Osmanlı topraklarına katılan Hicaz’da isyan başladı.
5 Haziran 1916 – Atatürk’ün, Muş cephesini denetlemek üzere Silvan’dan hareketi. (Kocatürk)
9 Haziran 1916 – Rus kuvvetlerinin, Çapakçur (Bingöl) cephesinde mevzilerimize taarruzu.
10 Haziran 1916 – Osmanlı yönetimindeki Mekke, Arap isyanı sırasında Arapların eline geçti.
15 Haziran 1916 – Atatürk’ün komuta ettiği 16. Kolordu Karargâhının, Diyarbakır’dan Silvan’a nakli. (2. Ordu Karargâhı’nın Diyarbakır’da kurulması üzerine, 16. Kolordu Karargâhı Silvan’a nakledilmiş, Atatürk de ertesi günü Diyarbakır’dan ayrılarak Silvan’a gelmiştir).
16 Haziran 1916 – Mustafa Kemal’in Diyarbakır’dan Silvan’a gelmesi. Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber sabah otomobille Diyarbakır’dan Silvan’a hareketi, saat 17.00’da Silvan’a gelişi.
21 Haziran 1916 – Atatürk’ün. Kurmay Başkanı İzzettin Bey ve bir kısım karargâh mensuplarıyla akşamüzeri Silvan’da, at üzerinde, kasabanın etrafını dolaşması.
24 Haziran 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin Bey ve bir kısım karargâh mensuplarıyla, akşamüzeri at üzerinde, 16. Kolordu Karargâhı ordugâhına giderek tabanca atışı yapmaları.
27 Haziran 1916 – Hicaz, bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrıldı.
5 Temmuz 1916 – Atatürk’ün, öğleden sonra -Çapakçur (Bingöl)’dan gelen- 13. Alay 3. Taburu’nu denetlemesi, subay ve erlere hitaben hizmet ve fedakarlıklarını takdir eden kısa bir konuşma yapması.
7 Temmuz 1916 – Atatürk’ün, sabahın erken saatlerinde Silvan’dan Muş cephesine hareketi. (Atatürk, Muş cephesinde Nuri (Conker) Bey’in komutasındaki 8. Tümen Karargâhı’na gelmiş, cephe vaziyeti hakkında görüşmüş ve geceyi burada geçirmiştir). [Kocatürk]
8 Temmuz 1916 – Atatürk’ün, Kozma dağında Galip (Türker) Bey’in komutasındaki 23. Alay’ı denetlemesi.
12 Temmuz 1916 – Rusların, 8. Tümen cephesi (Muş cephesi)’nde taarruza geçmesi. Atatürk bugün 8. Tümen kesimine giderek muharebeyi yakından izlemiş, 15 Temmuz 1916’da Rus birliklerinin Mus’ta Kozmadağındaki Türk savunma mevzilerini yarmaları üzerine bu kesimdeki 8. Tümeni başarıyla Kulp Boğazı’na çekmiştir.) (Kocatürk)
13 Temmuz 1916 – Rusların, 8. Tümen cephesi (Muş cephesi)’ne taarruzunun devam etmesi; ancak kuvvetlerimizin ağır kayıplar vererek savunma ve karşı taarruzu ile durdurulması.
17 Temmuz 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’ya -Kulp muharebesi ve 8. Tümen’in son düşman taarruzunda çekilmesi hakkında bilgi istemesi üzerine makina başında bilgi vermesi: “…Düşman üstün kuvvetlerle taarruz etmiştir. …Tümenin kaybı yaklaşık olarak 1/3’ten az değildir. …Düşmanın eski mevzilerine atılmasını bu kuvvetle sağlamanın mümkün olmadığı kanısındayım.” [Kocatürk]
26 Temmuz 1916 – Atatürk’ün, Muş cephesinden Silvan’a dönüşü.
27 Temmuz 1916 – Atatürk’e, Birinci Dünya Savaşı, özellikle Çanakkale muharebelerindeki üstün başarıları nedeniyle Avusturya-Macaristan Hükûmeti’nce Üçüncü Rütbe’den Muharebe Liyakat Madalyası verilmesi.
29 Temmuz 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın, Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey’le beraber Diyarbakır’dan Silvan’a gelerek, ordunun ilerideki harekâtı hakkında Atatürk’le görüşmesi ve geceyi Silvan’da geçirişi.
30 Temmuz 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın, Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey’le beraber Diyarbakır’a dönmek üzere, sabah Silvan’dan ayrılışı.
2 Ağustos 1916 – Mustafa kemal komutasındaki kuvvetler taarruza geçti. 7-8 Ağustos’ta Muş’u ve Bitlis’i aldı. Bu sayede Mustafa Kemal ile Kürt milisler arasında ilişkiler gelişmiş, sıcak bağlar kurulmuştu.
2-3 Ağustos 1916 – Atatürk komutasındaki kuvvetlerin, Bitlis ve Muş yönünde taarruza geçişi. Bugün ve bugünü izleyen günlerde Ruslarla iki tümenimiz arasında taarruz ve karşı taarruz şeklinde şiddetli çarpışmalar olmuştur. [Kocatürk] (Doğu cephesinde Mustafa Kemal’in amacı Bitlis ve Muş’un kurtarılmasıdır. Karşılıklı ilerleme ve gerilemelerden sonra gerekli hazırlıkları yapan Mustafa Kemal 2 Ağustos’ta saldırıya geçer. 7 Ağustos’ta Muş, 8 Ağustos’ta Bitlis kurtarılır. Cephenin bu kısmına nisbî bir istikrar gelir.)
7 Ağustos 1916 – Mustafa Kemal’in Muş’u düşman elinden geri alması.
7 Ağustos 1916 – Atatürk komutasındaki 16. Kolordu’ya bağlı 8. Tümen’in, Muş’u düşman işgalinden kurtarışı. (Muş, 25 Ağustos 1916’da tekrar Rusların eline düşmüştü. Atatürk’ün 2. Ordu Komutanlığı sırasında, 30 Nisan 1917’de bu şehrimiz, ikinci defa Rus işgalinden kurtarıldı). [Kocatürk]
8 Ağustos 1916 – Atatürk komutasındaki 16. Kolordu’ya bağlı 5. Tümen’in, Bitlis’i düşman işgalinden kurtarışı.
8 Ağustos 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu Komutanlığı’na telgrafı: “Muş dün ve Bitlis bugün kolordumuz tarafından zapt ve işgal edilmiştir.”
8 Ağustos 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın, Muş ve Bitlis’in kuvvetlerimiz tarafından geri alınışı üzerine Atatürk’e tebrik ve teşekkür telgrafı: “Komutanız altındaki askerlerimizi iyi koruyarak gerekli zamanda gösterdiğiniz dâhiyane kudret ve cesaretle yaptığınız kahramanca hizmetten dolayı size tebrik ve teşekkürlerimi bildiririm.” [Kocatürk]
10 Ağustos 1916 – Başkomutan Vekili Enver Paşa ve 4. Ordu Komutanı Cemal Paşa’nın, Muş ve Bitlis’in kuvvetlerimiz tarafından geri alınışı üzerine Atatürk’e, 16. Kolordunun başarısını tebrik eden telgrafları.
12 Ağustos 1916 – 16. Kolordu’ya bağlı 5. Tümen’in Tatvan’ı düşman işgalinden kurtarışı ve düşmanı Ahlat yönünde geri çekilmeye mecbur edişi.
17/18 Ağustos 1916 – 2. Ordu Komutanlığı’nın, Rusların ileri harekete geçmeleri üzerine 16. Kolordu Komutanlığı’na, 8. Tümen’in gece yürüyüşü ile cepheye hareket etmesini bildiren emri.
18 Ağustos 1916 – Atatürk’ün, askerî harekâtı yakından takip ve idare etmek üzere Silvan’dan cepheye hareketi. (Atatürk 17 Eylül 1916’ya kadar cephede kalmış ve bu süre içinde Çapakçur muharebeleri adını alan savaşları idare etmiştir). [Kocatürk]
19 Ağustos 1916 – Rusların, tüm 2. Ordu cephesinde yeniden taarruza başlaması. (Yaklaşık beş misli üstün durumda olan düşman kuvvetlerinin taarruzu karşısında, 16. ve 3. Kolordu birlikleri 21 Ağustos 1916’da asıl mevzilerine çekilmek durumunda kalmışlardır). [Kocatürk]
19 Ağustos 1916 – Rusların doğu cephesinde yeniden taarruza başlaması (Bu taarruzlar 2. Ordu birlikleri tarafından durdurulmuş, Atatürk 7. ve 87. Tümen kesimlerindeki başarılı yönetimiyle Rus tümenlerinin ilerlemesine imkân vermemiştir.
21 Ağustos 1916 – 19 Ağustos’ta başlayan ve 20 Ağustos’ta da devam eden Rus taarruzu karşısında 3. ve 16. Kolorduların asıl mevzilerine çekilmeleri (16. Kolordu birlikleri, düşmanın bu taarruzu esnasında -7. Tümen ve 20. Alay’ın gerekli savunmayı gösterememesi nedeniyle- Masalla deresi yönünde geri çekilmeye mecbur olmuştur). [Kocatürk]
23 Ağustos 1916 – Rusların, Bitlis ve Muş bölgelerinde 16. Kolordu birliklerine karşı yeniden taarruza başlaması.
24 Ağustos 1916 – Atatürk’ün, Taşlıtepe’ye çıkarak 7. Tümen cephesinde incelemeler yapması, 7. Tümen Komutanı ve 20. Alay Komutanı’nın değiştirilmesi.
25 Ağustos 1916 – Doğu cephesinde 2. Ordu’nun, üç kolordusu ile karşı taarruza geçmesi ve Rus birliklerini geriletmeleri.
27 Ağustos 1916 – Türkiye’nin Romanya’ya savaş açması. Romanya’nın, Avusturya-Macaristan’a savaş açması. Almanya’nın Romanya’ya savaş açması.
28 Ağustos 1916 – Rus taarruzu’nun yenilenmesi, ancak 16. Kolordu’yu hedef alan taarruzların Atatürk komutasındaki kuvvetler tarafından durdurulması.
29 Ağustos 1916 – 16. Kolordu’ya bağlı 7. ve 8. Tümenlerin, sabahleyin Rus kuvvetlerine taarruzu ve düşmanın Buğlan Gediği yönünde çekilmesi. (16. Kolordu’nun taarruzu, 30 Ağustos 1916 günü de devam etmiştir).
30 Ağustos 1916 – Doğu cephesinde 2. Kolordu Komutanı Faik Paşa’nın şehit oluşu.
30 Ağustos 1916 – 2. Ordu Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey’in, 2. Kolordu Komutan Vekilliğine atanması.
30 Ağustos 1916 – 2. Ordu Komutanlığı’nın, bağlı kolordulara, yorulan askerin dinlendirilmesi ve birliklerin kendilerine çekidüzen vermeleri amacıyla 31 Ağustos 1916’da, bulundukları hatta durmaları emri.
31 Ağustos 1916 – Rusların, sabah 16. Kolordu birliklerine taarruzu, 7. ve 8. Tümenlerin asıl mevzileri olan Masalla deresi batısına çekilişi, burada savunmaya devam edişi, bu mevziye yapılan bir düşman taarruzunun başarıyla püskürtülmesi.
31 Ağustos 1916 – Atatürk’ün. 2. Ordu Komutanlığı’na raporu: “…Masalla deresi batısında asıl mevziin sol nefese kadar savunulacağı!”
4 Eylül 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le beraber öğleden sonra, Sivritepe’de 8. Tümen cephesinde incelemelerde bulunması.
7 Eylül 1916 – İngiliz uçakları Haydarpaşa Garı’nı bombaladı.
13-14 Eylül 1916 – Gece Hisarönü ve Hisaraltı’nda başlayan, 3 gece 2 gün süren ve ermen, mahallesini kül eden yangın Ankara’yı kül rengine boyadı. 1030 hane, 935 dükkan, 2 cami, 7 kilise, 2 tevkifhane, 1 polis karakolunun olduğu koca bir bölge yok oldu.
17 Eylül 1916 – Atatürk’ün, sabah, Doğu cephesinden Silvan’a hareketi. (25 Eylül 1916 (Kocatürk))
24 Eylül 1916 – Doğu cephesine gelen Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, cepheden Atatürk’e ve 16. Kolordu mensuplarına tebrik ve selâm telgrafı.
30 Eylül 1916 – Atatürk’ün, Silvan’dan Madam Corinne’e Fransızca mektubu: “…Kıymet verdiğiniz insanlarla birlikte ateşe ve ölüme göğüs germek ne zevk!” (Nuri Bey ile yaşadıkları, muharebelerin cereyanı.)
30 Eylül 1916 – Atatürk’ün, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve diğer bazı arkadaşlarıyla ava gidişi. [Kocatürk]
6 Ekim 1916 – Atatürk’ün, akşamüzeri Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve yaverleriyle beraber Silvan-Beşiri yolunda atla bir gezinti yapması.
8 Ekim 1916 – Atatürk’ün, Kurban Bayramı nedeniyle sabah, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve yüksek rütbeli subaylarla, Silvan’da camiye giderek bayram namazı kılması. Hükümet Dairesi’nde tebrikleri kabul etmesi, öğleden sonra askerin bayramını tebriki.
11 Ekim 1916 – Atatürk’ün, Silvan’a gelen Diyarbakır Vali Vekili Bedri Bey’i karşılamaya gitmesi.
19 Ekim 1916 – Atatürk’ün, beraberindekilerle at üzerinde bir gezinti yapması.
5 Kasım 1916 – Atatürk’ün, öğleden sonra. Silvan’a gelen 5. Tümen Komutanlığı’na yeni atanan Albay Ali Fuat (Cebesoy) Bey’i -Meşekkat köyünde- karşılaması, akşam yemeğini beraber yemeleri.
7 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Bitlis cephesini denetleme amacıyla beraberinde 5. Tümen Komutanlığı’na yeni atanan Albay Ali Fuat (Cebesoy) ve 16. Kolordu Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’ler olmak üzere, sabah Silvan’dan Bitlis’e hareketi ve geceyi Hazo’nun güneyinde geçirişi.
7 Kasım – 24 Aralık 1916 – Mustafa Kemal’in Silvan ve Diyarbakır günlerini anlatan 15 santimetre boyutlu günlük tutması. (İlk ve son tarihleri)
8 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Silvan’dan Ziyaret (Veyselkarani)’e gelişi, geceyi -Fuat (Bulca) Bey’in komuta ettiği- 23. Alay ordugâhı civarında çadırda geçirişi.
9 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah saat 8.00’de Ziyaret’ten hareketi, saat 17.00’de Duhan’a gelişi, geceyi Duhan’ın kuzeyinde 13. Alay’ın eski ordugâhında çadırda geçirmesi.
9 Kasım 1916 – Atatürk, I. Dünya Savaşı sırasında Muş ve Bitlis’te Ruslara karşı çarpışırken, 9 Kasım 1916 tarihli hatıra defterine şu satırları yazdı: “Yollarda birçok muhacir gördük. Bitlis’e dönüyorlar. Cümlesi aç sefil, ölüme mahkûm bir halde 4-5 yaşlarında bir çocuğu ebeveyni yol üzerinde terk etmiş, bu da bir karı kocanın peşine takılmış, onları ağlayarak 100 metreden takip ediyor. Kendilerini, çocuğu almadıkları için azarladım. ‘Bizim evladımız değildir’ dediler.” (Şükrü Tezer, Atatürk’ün Hatıra Defteri, s. 66)
10 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Duhan’ın kuzeyinden hareketle öğleyin 12.30’da -beraberinde Ali Fuat (Cebesoy) ve İzzettin (Çalışlar) Bey’ler olmak üzere- Bitlis’e gelişi.
11 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Bitlis yakınında 15. Alay cephesini denetlemesi, saat 16.00’da tekrar Bitlis’e dönüşü.
12 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Bitlis yakınındaki -Yarbay Ali (Çetinkaya) Bey’in komuta ettiği- 14. Alay’ı denetlemesi ve geceyi Alay Karargâhında geçirmesi.
13 Kasım 1916 – Atatürk’ün, 14. Alay Karargâhı’ndan hareketle Keltepe’ye gelişi; tümen, alay ve tabur komutanlarıyla görüşmesi, 11. Alay Karargâhı’na gelerek öğle yemeği yemesi, daha sonra Bitlis’e dönüşü.
14 Kasım 1916 – Atatürk’ün, -öksürükten rahatsızlığı nedeniyle- günü Bitlis’teki Karargâhı’nda geçirmesi.
15 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Bitlis’te günün büyük kısmını -öksürükten rahatsızlığı nedeniyle- istirahat ederek geçirmesi, akşama doğru 5. Tümen Baştabipliği ve idare Başkanlığı dairelerini gezerek incelemelerde bulunması.
16 Kasım 1916 – 16. Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa’nın, Bitlis’te 5. Tümen Komutanı Albay Ali Fuat (Cebesoy) Bey’i makamında ziyareti, hastaneleri denetlemesi hastaları ziyaret etmesi, daha sonra Şerefiye Camii’ni gezmesi.
16 Kasım 1916 – Mustafa Kemal, Bitlis’te Ömer isimli 12 yaşındaki bir çocuğu himayesine aldı. (Benim Ailem, Yrd. Doç. Dr. Ali Güler)
17 Kasım 1916 – Atatürk’ün, günü Bitlis’te Karargâhı’nda geçirmesi.
17 Kasım 1916 10. Türk Kolordusu, Makedonya Cephesine geldi.
18 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Bitlis’te Şeyh Küfrevî’nin türbesini ziyareti, bazı tarihî yerleri gezişi, daha sonra ikametgâhına dönüşü, akşam yemeğini Ali Fuat (Cebesoy) Bey’le beraber yemesi.
18 Kasım 1916 – Atatürk’ün, İstanbul’da bulunan, annesi Zübeyde Hanım’dan mektup alışı.
19 Kasım 1916 – Atatürk’ün, aralıklı olarak okumakta olduğu, Alphonse Daudet’nin Sapho-Moeurs Parisiennes (Safo – Paris Âdetleri) adlı romanını bitirmesi.
20 Kasım 1916 – Atatürk’ün, 5. Tümen cephesindeki denetlemeleri hakkında 2. Ordu Komutanlığı’na bir rapor yazması.
20 Kasım 1916 – Atatürk’ün, İstanbul’da bulunan annesi Zübeyde Hanım’a, Madam Corinne’e ve bazı tanıdıklarına Bitlis’ten birer kartpostal göndermesi.
21 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Silvan’a dönmek üzere Bitlis’ten hareketi, 5. Tümen Konutanı Albay Ali Fuat (Cebesoy) Bey tarafından uğurlanışı, akşam Duhan’ın güneyinde kurulan ordugâhta Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey’le örtünmenin kaldırılması, sosyal yaşamın düzeltilmesi, kadınların okuması, yetenekli anne yetiştirme, kadınlara serbestlik verme vb. konular üzerinde sohbeti.
22 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Duhan’dan hareketi, saat 13.00’te Ziyaret (Veyselkarani)’e gelişi, 23. Alay Komutanı tarafından karşılanışı, Veyselkarani türbesini ziyareti, daha sonra Koh köyünde 23. Alay Karargâhı’na gelişi ve geceyi burada geçirişi.
23 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Kelhük köyünde, 23. Alay’ın I. Tabur’unu denetlemesi, harp oyunu yaptırması, bilâhare tekrar Koh köyüne dönüşü.
24 Kasım 1916 – Atatürk’ün, 23. Alay’ın 2. Tabur’unu denetlemesi, tabura bir tatbikat yaptırılması.
25 Kasım 1916 – Atatürk’ün Says köyünde 23. Alay’ın 3. Tabur’unu denetlemesi, tabura bir tatbikat yaptırılması.
26 Kasım 1916 – Atatürk’ün, günü Koh köyünde 23. Alay Karargâhı’nda istirahatle geçirmesi.
27 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Koh köyündeki 23. Alay Karargâhı’ndan hareketle Siirt’e gelişi, merasimle karşılanışı, geceyi burada geçirişi.
28 Kasım 1916 – Atatürk’ün, Siirt’te, günü Vali Memduh Bey’in konağında geçirişi.
29 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Siirt’ten hareketle Garzan’a gelişi, Hükümet Dairesi’nde misafir edilişi, geceyi burada geçirişi.
29 Kasım 1916 – Siirt çevresinin önde gelen aşiret reislerinden Cemil Çeto’nun, Mustafa Kemal’in 4 subay ve 8-10 süvari ile Siirt’ten Garzan’a giderken 100 atlı ile yolunu kesmesi. Mustafa Kemal not defterinde onları affettiğini yazmış ve sonraki yıllarda da ilişkisini sürdürmüştü.
30 Kasım 1916 – Atatürk’ün, sabah Garzan’dan Silvan’a hareketi, öğleden sonra saat 16.30’da Silvan’a dönüşü. (Atatürk’ün Bitlis cephesine yaptığı seyahati tamamlayarak Silvan’a dönüşü.)
1-3 Aralık 1916 – Atatürk’ün Şehbenderzade Ahmet Hilmi’nin “Allah’ı inkar mümkün müdür?” adlı kitabını okuyup bitirmesi. (Bir ömrün öteki hikayesi, Sinan meydan)
2 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’ya “Van Hareket Müfrezesi’nin gelecekteki hareket plânı hakkında” görüşlerini bildiren bir rapor yazması. (Bu rapor, 3 Aralık 1916 günü 2. Ordu Komutanlığı’na gönderilmiştir.) (Atatürk milislerden ve bir miktar düzenli askerden oluşturduğu “Van Hareket Müfrezesi”ni Van’ın geri alınmasıyla görevlendirmişti.)
3 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Arıburnu muharebelerine ait belge ve notlarını rapor halinde yazmaya başlaması.
3 Aralık 1916 – Silvan’da ruh ve beden ilişkisini anlatan “Allah’ı inkar mümkün mü?” kitabını bitirmesi.
4 Aralık 1916 – Atatürk’ün, günü kitap okumak ve Arıburnu Muharebeleri Raporu’nun yazmakla geçirmesi.
5 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Arıburnu Muharebeleri Raporu’nu yazmaya devam etmesi.
5 Aralık 1916 – 2. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın, Atatürk’e, Van Hareket Müfrezesi hakkındaki görüş ve tekliflerini kabul ettiğini bildirmesi.
6 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Arıburnu Muharebeleri Raporu’nu yazmaya devam etmesi, George L. Fonsgrive’den Ahmet Naim tarafından çevrilen Mebâdî-i Felsefe (Felsefe’ye Giriş) adlı eseri okumaya başlaması.
6 Aralık 1916 – Silvan’da, George L. Fonsgrive’in 1915 yılında Türkçe basılan “Mebadi-i Felsefe (Felsefenin elementleri” kitabını okuması.
7 Aralık 1916 – Atatürk’ün, öğleye kadar kitap okuması, akşamüzeri bir gezinti yapması.
8 Aralık 1916 – Atatürk, Kurmay Başkanı İzzettin (Çalışlar) Bey ve bir kısım subaylarla Silvan’ın güney tarafında tavşan avına gitti ve akşama doğru Silvan’a döndü.
10 Aralık 1916 – Atatürk’ün, okumakta olduğu Namık Kemal’in “Makalât-ı Siyasiye ve Edebiye” adlı eserini bitirmesi ve “Tarih-i Osmanî”sini okumaya başlaması, yazdığı Arıburnu Muharebeleri Raporu’nu okutması, Çapakçur (Bingöl) cephesine ait yazılan muharebe raporunu okutup dinlemesi.
10 Aralık 1916 – Silvan’da, Nezle oluşu. Namık Kemal’in “Malakat-ı Siyasiye ve Ebediye”sini okuması. Kemal Bey’in “Tarih-i Osmani”sini okumaya başlaması. Bu eseri Tevfik Fikret’in “Rubab-ı Şikeste” eseri ile mukayese etmesi. her ikisini de beğenmesini not defterine not düşmesi.
11 Aralık 1916 – Atatürk’ün, öğleye kadar, Arıburnu Muharebeleri Raporu’nu, daha sonra Çapakçur (Bingöl) cephesine ait raporları okutarak dinlemesi.
11 Aralık 1916 – Manastır, İtilaf Devletleri’nin eline geçti.
12 Aralık 1916 – Mustafa Kemal’in -Ahmet İzzet Paşa’nın izinli olarak bir süre İstanbul’a gitmesi üzerine – 2’nci Ordu Komutan Vekilliğine atanması.
12 Aralık 1916 – Mustafa Kemal’e Muş ve Bitlis cephelerindeki başarıları sebebiyle “İkinci Rütbe’den Mecidî Nişanı” verilmesi. “12 Aralık 1916 Müceddeden İkinci Rütbe’den Mecidi Nişanı ita kılınmıştır.”
12 Aralık 1916 – Atatürk’e Muş ve Bitlis cephelerindeki başarıları nedeniyle “İkinci Rütbe’den Mecidî Nişanı” verilmesi. (Atatürk’e 25 Aralık 1906 tarihinde verilen Beşinci Rütbe’den Mecidî Nişanını takiben, üstün başarıları nedeniyle Dördüncü ve Üçüncü Rütbe’den Nişan süreleri beklenmeksizin, İkinci Rütbe’den Mecidî Nişanı verilmiştir). [Kocatürk]
12 Aralık 1916 – Atatürk’ün, yazmakta olduğu Arıburnu Muharebeleri Raporu’nu, yaverine okutup dinlemesi.
13 Aralık 1916 – Mustafa Kemal Paşa II. Ordu Komutanı Ahmet İzzet Paşa’nın izinli olduğu 13 Aralık 1916‟dan 2 Ocak 1917 tarihine Ordu Komutanına Vekâlet eder. Bu vesile ile ilk defa olarak İsmet Bey’le (İnönü) beraber çalışmak ve onu yakından tanımak, tartmak imkânını bulur. Burada ikisi arasında başlayan dostluk hayatlarının sonuna kadar sürüp gider.
14 Aralık 1916 – Atatürk’ün, sabah Silvan’dan otomobille hareket ederek öğleyin Diyarbakır’a gelişi.
15 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Diyarbakır’dan hareketle saat 15.30’da Ergani Madeni’ne gelişi ve geceyi burada geçirişi.
15 Aralık 1916 – I. Dünya Savaşı’nda belirleyici rol oynayan Verdun (Fransa) çatışmaları başladı. Verdun’u saldıran Almanlara karşı savunan Fransa 362 bin, Almanya ise 336 bin kayıp verirken, 1917’de Fransızlar, Verdun’u Alman işgalinden tümüyle kurtardı.
16 Aralık 1916 – Mustafa Kemal’in, Sekerat (Diyarbakır’ın Palu kazasına bağlı bir bucak merkezi)’ta 2’inci Ordu Karargâhına gelerek komutan vekilliği görevini üzerine alması.
16 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu Karargâhı’nda, öğle yemeğinden sonra, Ahmet izzet Paşa’nın bırakmış olduğu notları okuması ve 2. Ordu Kurmay Başkanı Albay İsmet (İnönü) Bey’le görüşmesi.
16 Aralık 1916 – Atatürk’ün sabah, Ergani Madeni’nden hareketle Sekerat (Diyarbakır’ın Palu kazasına bağlı bir bucak merkezi)’ta 2.Ordu Karargâhı’na gelerek Komutan Vekilliği görevini üzerine alışı. (Atatürk Sekerat’a yaklaşırken, İstanbul’a dönmek üzere karargâhı’ndan ayrılmış olan Ahmet İzzet Pasa ile yolda kısa bir süre görüşmüştür.) (II.Ordu’nun Kurmay Baskanı Albay İsmet (İnönü) Bey’di. Atatürk’ün İnönü ile iş başında tanışması, ilk temasları ve yakın çalışması bu döneme rastlamıştır.)
17 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu’ya bağlı kolordulara, ordunun Darahini-Hun-Gökdere dağları-Çille dağı hattına çekilmesi emri .
17 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu’nun iaşe sorununu görüşmek üzere Bitlis ve Diyarbakır Valilerini Sekerat’ta 2. Ordu Karargâhı’na daveti.
18 Aralık 1916 – Başkomutan Vekili Enver Paşa’nın, Ahmet İzzet Paşa’nın izin süresince 2. Ordu Komutanlığı’nın 3. Ordu Komutanı Vehip Paşa’dan direktif alacağı hakkında emri.
19 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu Kurmay Başkanı İsmet (İnönü) Bey’le görüşmesi, yapılan yeni düzenleme hakkında Başkomutanlık Vekâleti’ne, 3. Ordu Komutanı Vehip Paşa’ya ve İstanbul’a -izinli olarak- gitmekte bulunan Ahmet İzzet Paşa’ya bilgi vermesi.
19 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Sekerat’tan Palu’ya giderek Kaymakamla görüşmesi, yapılacak bir köprünün çabuklaştırılmasını istemesi.
20 Aralık 1916 – Atatürk’ün, öğleye kadar ordu işleri ve yazışmalarla meşgul olması, öğleden sonra bir saat uzaklıkta bulunan 2. Ordu Karargâhı Süvari Bölüğü’ne gidişi, akşam karargâha dönüşü.
21 Aralık 1916 – Atatürk’ün, 2. Ordu’ya bağlı kolordulardan gelen raporları incelemesi, akşamüzeri yaya bir gezinti yapması.
23 Aralık 1916 – Atatürk’ün, Sekerat’tan hareketle, yol boyunca Gökdere dağı-Çille dağı savunma hattını inceleyerek İsa Ağa mezrasına gelişi, geceyi burada geçirişi.
23 Aralık 1916 – I. Dünya Savaşı: Magdaba Muharebesi, birleşik kuvvetler Sina yarımadasında bir Türk garnizonunu ele geçirdiler.
24 Aralık 1916 – “24 Aralık 1916 Bitlis havalisindeki hidematına mükâfeten bir sene seferi kıdem zammı ita edilmiştir. Sene-yi mezkûre zarfında Almanya Hükümeti tarafından Birinci ve İkinci Demir Salip ve Avusturya Macaristan Hükümeti tarafından Üçüncü Rütbe’den Muharebe Liyakat Madalyası ile İkinci Rütbeden Harp Alâmeti Liyakat-ı Askeri Madalyası ita kılınmıştır.” Kaynak: Atatürk’ün Özlük Dosyası
24 Aralık 1916 – Atatürk’ün, İsa Ağa mezrasından hareketle Gökdere dağının tepesine çıkışı, tekrar İsa dağı mezrasına inişi, daha sonra Bahçeköy ve Tepeköy’e gidişi.
Bu memleket tarihte Türk’tü, şimdi de Türk’tür ve ebediyen Türk olarak yaşayacaktır. (1923, Adana) Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK
Not: Lütfen varsa hata ve noksanları yorum yaparak bildiriniz.
Sayfayı yazdırın
