1909 : MUSTAFA KEMAL HAREKAT ORDUSUNDA.
1909 – Düzenli at yarışları 23 Eylül 1856 tarihinde İzmir’de başladı. İzmir yarış Kulübü (Symirna Races Club) kuruldu. 1909’da Osmanlı Jokey Kulübü teşkil edildi.
1909 (Ocak başı) – Atatürk’ün Bingazi’den Selânik’e dönüşü.
13 Ocak 1909 – Mustafa Kemal’in 3’üncü Ordu Selanik 2’nci Redif Tümeni Kurmay Başkanlığına getirilmesi. (Mustafa Kemal, Selanik 3. Tümen kurmay başkanlığına atandı.)
10 Şubat 1909 – General Litzmann’dan çevirdiği Takımın Muharebe Talimi’ adlı kitabının yayımlanması (3. kitap). Kaynak: Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi – Turgut Özakman
26 Şubat 1909 – Osmanlı Devleti’nin, Avusturya ile antlaşma imzalaması. (Bu antlaşma ile Bosna-Hersek, Avusturya’ya bırakılmıştır.) [Kocatürk]
14 Mart 1909 – Kamil Paşa kabinesi düşürüldü.
13 Nisan 1909 – İstanbul’da İkinci Meşrutiyet’e karşı -avcı taburlarının ayaklanmasıyla- büyük isyan çıkması (31 Mart İsyanı). İstanbul’da, 31 Mart Olayı olarak anılacak gerici ayaklanma yaşandı. (Avcı taburları, Meşrutiyetin korunması amacıyla Rumeli’den İstanbul’a gönderilmiş birliklerdi. Bunlar, bir kısım gericiler tarafından aldatılarak 13 Nisan 1909 sabahı “Şeriat isteriz!” sözleriyle Meşrutiyet aleyhine ayaklandılar. Büyüyen isyan, Selanik’ten İstanbul’a gelen Hareket Ordusu ile bastırıldı). [Kocatürk] Rumi takvimle 31 Mart 1325’te (13 Nisan 1909) çıktığı için bu adla anılmıştır. 11 gün devam eden ayaklanma, Selanik’ten gelen, Mustafa Kemal’in Kurmay Başkanı olarak katıldığı, Mahmut Şevket Paşa kumandasındaki Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. İstanbul’da sıkıyönetim ilan edilmesinden sonra, Sultan II. Abdülhamit tahttan indirilmiş ve yerine Sultan V. Mehmet getirilmiştir.
14 Nisan 1909 – Atatürk’ün İstanbul’daki olaylar üzerine Selânik II.Redif Tümeni Komutanı Hüseyin Hüsnü Paşa ve III.Ordu Komutanı Mahmut Şevket Pasa ile görüşerek “Yapılacak tek şeyin İstanbul’a kuvvet sevki olduğunu” söylemesi. [Kocatürk]
14 Nisan 1909 – İsyanı bastırmakla görevli birliklere “Hareket Ordusu” adını Mustafa Kemal teklif etti, kabul oldu.
14 Nisan 1909 – Adana’da Ermeni isyanı.
15 Nisan 1909 – Atatürk’ün Kurmay Başkanı olduğu Hareket Ordusunun, 31 Mart gericilik olayını bastırmak üzere İstanbul’a yola çıkması.
15/16 Nisan 1909 – Atatürk’ün, Hüseyin Hüsnü Paşa komutasındaki Hareket Ordusu’yla -bu ordunun Kurmay Başkanı olarak- Selanik’ten İstanbul’a hareketi. Selanik’ten yürüyüşe geçen Hareket Ordusu, Hüseyin Hüsnü Paşa’nın komutasında idi. Ancak, bu ordu İstanbul yakınlarında Hadımköy’e geldiği zaman Mahmut Şevket Paşa, komutayı ele alacağını bildirdi ve Selanik’ten hareketle 22 Nisan 1909 günü Hadımköy’e geldi. Komutadaki bu değişiklikle Kurmay Başkanlığı’na da Binbaşı Enver Bey getirilmişti.
19 Nisan 1909 – Atatürk’ün, Hareket Ordusu’yla beraber Hadımköy’e gelişi. 19 Nisan 1909’da İstanbul’a giren Hareket Ordusu’nda Kurmay Başkanı olarak görev aldı. Bugün, Mahmut Şevket Paşa’nın komutayı ele almak üzere Selanik’ten hareket edeceği bildirilmiş, bu emir üzerine Hareket Ordusu 20.21.22 Nisan günlerini Hadımköy’de geçirmiştir. İstanbul yakınlarında Hadımköy’e gelen Hareket Ordusu’nun, halka bildirgesi: “…Millet, yıllardan beri zulüm yapan istibdat kuvvetlerini parçalayarak meşrutiyet hükümetini kurdu. Bu kansız mutlu inkılâptan zarar gören aşağılık kimseler, kanunsuz bir şekilde çıkarlarının teminine hizmet eden eski durumun geri gelmesi için bin türlü hile ve alçaklığa başvurarak yasal meşrutiyet hükümetini yıkmak istedi ve bütün insanlık âleminin kınadığı İstanbul faciasının oluşmasına sebep vererek masum kanlar döktü” (Bu bildirgeyi Atatürk yazmış, Hareket Ordusu Komutanı Hüseyin Hüsnü Paşa imzalamıştır. [Kocatürk]
21 Nisan 1909 – Hadımköy’de Mahmut Şevket Paşa’nın gelişini bekleyen Hareket Ordusu’nun, Mustafa Kemal imzasıyla mensuplarına 1 sayılı emri: “Hareket Ordusu görevini yalnız askerî yönden yapacaktır. Politik konular ve bu konuda İstanbul ile görüşme yapmak şimdilik görev dışıdır.” [Kocatürk]
22 Nisan 1909 – Hadımköy’e gelen Mahmut Şevket Paşa’nın, Hareket Ordusu Komutanlığı’nı fiilen üzerine alışı. [Kocatürk]
24 Nisan 1909 – İstanbul’a gelen Hareket Ordusu, 31 Mart Ayaklanması’nı bastırdı. Hareket Ordusu’nun Mahmut Şevket Paşa komutasında İstanbul’a girişi ve İstanbul’da sıkıyönetim ilânı. [Kocatürk]
25 Nisan 1909 – Hareket Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşa’nın, bildirisi: “…Hareket Ordusu’nun İttihat ve Terakki ile bir ilgisi yoktur.”
27 Nisan 1909 – Ayan ve Mebusan Meclislerinin müşterek toplantısında alınan karar gereğince fetva ile İkinci Abdülhamit’in tahttan indirilerek yerine V. Mehmet (Reşat)’in padişah yapılması.
27 Nisan 1909 – Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit 31 Mart olaylarında sorumluluk taşıdığı gerekçesiyle İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskısıyla tahttan indirilip Selanik’e sürülürken, yerine V. Mehmet Reşat geçti.
30 Nisan 1909 – 13 Nisan (31 Mart) isyanı’nın bastırılarak asayişin sağlanması ile askerî harekâtın son bulması ve harekâta katılan birliklerin garnizonlarına ve kışlalarına dönmeye başlaması. [Kocatürk]
10 Mayıs 1909 Mustafa Kemal, Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa’nın kurmay başkanı olarak, Arnavutluk harekatına katıldı.
15 Mayıs 1909 – Atatürk’ün, rahatsızlığı sebebiyle İstanbul’da Gülhane Hastanesi’ne yatışı (3 günlük bir tedaviyi takiben 18 Mayıs 1909 tarihinde hastaneden çıkmıştır). [Kocatürk]
18 Mayıs 1909 – Atatürk’ün üç gündür yatmakta olduğu Gülhane askeri hastanesinden taburcu olması.
20 Mayıs 1909 – Atatürk’ün, İstanbul’dan Selânik’e hareketi. [Kocatürk]
22 Mayıs 1909 – Atatürk’ün, İstanbul’dan Selânik’e dönüşü.
14 Haziran 1909 – Dernek kurma özgürlüğüne ilişkin ilk yasa olan ”İçtimaatı Umumiye Kanunu” kabul edildi.
22 Temmuz 1909 – 1879 yılında kurulan Zaptiye Nezareti kapatılarak, İstanbul Vilayeti ve Emniyet Umumiye Müdüriyeti Teşkilatına dair kanun kabul edildi ve Dahiliye nezaretine bağlı Emniyet Umumiye Müdürlüğü kuruldu.
23 Temmuz 1909- Serbesti gazetesinde, İttihat ve Terakki karşıtı yazılarıyla tanınan Gazeteci Hasan Fehmi, Galata Köprüsü’nde kimliği belirlenemeyen bir kişi tarafından tabancayla öldürüldü. Gazeteci Hasan Fehmi, İttihat ve Terakki aleyhindeki yazıları Serbesti Gazetesi’nde yayınlandıktan sonra vuruldu.
30 Ağustos 1909 – Mustafa Kemal’in “Cumalı Ordugâhı” adlı kitabı, 30 Ağustos – 8 Eylül 1909 arasında Cumalı Ordugâhında yapılan askerî manevra esnasında (tutulan not ve krokilerden oluşmuştur) yazması, ay içinde Selanik’te yayınlaması.
30 Ağustos 1909 – Mustafa Kemal’in Cumalı Ordugâhındaki askerî manevraya katılması.
30 Ağustos 1909 – Atatürk’ün, kolağası rütbesiyle, Cumalı Karargâhı’ndaki askerî manevraya katılışı. (Atatürk, tatbikatı denetlemek üzere Selanik’ten gelen 3. Ordu Kurmay Başkanı Ali Rıza Paşa’nın yanında bulunmuştur). [Kocatürk]
6 Eylül 1909 – Mustafa Kemal’in Selanik’te III. Ordu Piyade Subay Talimgahı Komutanı olması. (Aynı yıl içinde Kolağası rütbesiyle 38. Piyade Alayı Komutanı olmuştur.)
8 Eylül 1909 – Atatürk’ün, Cumalı Karargâhı’ndaki askerî manevranın sona erişinden sonra, Selânik’e dönmek üzere Cumalı’dan ayrılışı. [Kocatürk]
22 Eylül 1909 – Selanik’te “İttihat ve Terakki Cemiyeti İkinci Büyük Kongresi”nin toplanması. (Mustafa Kemal, bu kongrede bir konuşma yaparak ordunun siyasetten çekilmesi gereğini savunmuştur.) (Mustafa kemal kongreye Trablusgarp delegesi olarak katılır. Bu kongrede ordunun siyasetten arındırılmasını şu sözlerle ifade eder. “Ordu mensupları cemiyet içinde kaldıkça hem parti kuramayacağız hem de ordumuz olmayacaktır. Mensuplarının pek çoğu cemiyet üyesi olan ııı. Ordu günün manasıyla modern bir ordu sayılamaz. Orduya dayanan cemiyette, millet bünyesinde kök salamamaktadır. Bunun için biran evvel cemiyetin muhtaç olduğu zabitleri veyahut cemiyette kalmak isteyen ordu mensuplarını istifâ suretiyle ordudan çıkaralım ve bundan sonra zabitlerin ve ordu mensuplarının herhangi bir siyasî cemiyete girmelerine mâni olmak için kanunî hükümler koyalım”)
22 Eylül 1909 – Selânik’te “İttihat ve Terakki Büyük Kongresi”nin toplanışı. Atatürk’ün 1907’de üye olduğu İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 2. Büyük Kongresine katılması. Atatürk, bu kongrede bir konuşma yaparak ordunun siyasetten çekilmesi gereğini savunmuştur.
22 Eylül 1909 – Selanik’te, İttihat ve Terakki Cemiyeti 2. Büyük Kongresi’nin toplanışı, bu kongre’ye Trablusgarp delegesi olarak katılmış olan Atatürk’ün, bir konuşma yaparak ordunun siyasetten çekilmesi gereğini savunması: “…Ordumuzun içinde bulunan Cemiyet arkadaşlarımız, politikada devam etmek istiyorlarsa, ordudan çıkmalı ve Cemiyetimizin halk içindeki teşkilâtı arasına girmelidirler. Bu suretle gün bile kaybına meydan vermeyerek, ordumuz politikadan uzaklaşmalıdır. Ve ordu içinde kalacak dostlarımız da, artık politika ile meşgul olmamalı ve bütün gayretlerini ordumuzun kuvvetlenmesine çevirmelidirler. Cemiyetimiz de, bir an önce, teşkilâtımızı halkın içinde genişleterek milletimize dayanan siyasî bir parti haline gelmelidir.” Atatürk, II. Meşrutiyeti takiben ordunun, “İttihat ve Terakki Cemiyeti” ile sıkı alâkasının ve siyasete karışmasının tehlikelerini sezinlemeye başlamış, bu görüşlerini kongrede açıkça dile getirmişti. Fakat Cemiyetin önde gelenleri onun bu görüşlerini paylaşmadılar. Mustafa Kemal de kendisini Cemiyetten uzak tutarak doğrudan doğruya askerî vazifesine verdi, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile anlaşmazlığı ve aralarının açılması böyle başladı. [Kocatürk]
22 Eylül 1909 – İttihat ve Terakki derneğinin İkinci kongresinde konuşma yapan Mustafa Kemal; “Ordunun siyasetten uzaklaşması, derneğin parti haline gelmesi, yeteneksiz komutanların uzaklaştırılması ve din-devlet işlerinin ayrılması gerekir” dedi. (Dernek bu önerileri dikkate almadı.) (Komutan Atatürk, Celal Erikan)
4 Kasım 1909 – Bağdat Demiryolları kapsamında yapılan Haydarpaşa Garı törenle açıldı.
5 Kasım 1909 – Mustafa Kemal’in Selanik 2’nci Redif tümeni Kurmay Başkanlığından tekrar 3’üncü Ordu Karargâhına atanması. [Kocatürk]
22 kasım 1909 – İstanbul’da, tıp fakültesine bağlı olarak ‘dişçilik’ eğitimi veren yüksekokul açıldı.
30 Kasım 1909 – Osmanlı tarihiyle ilgili bilimsel çalışmalar yapmak amacıyla Tarihi Osmani Encümeni kuruldu.
2 Aralık 1909 – Fransız Baron Cathers, Osmanlı’daki ilk uçak gösterisini yaptı. Uçak, Şişli Hürriyeti Ebediye tepesinden Bulgar Hastanesine indi.
2 Aralık 1909 – Osmanlı topraklarında ilk uçakla uçuşu Baron de Catters gerçekleştirdi. Voison isimli uçağıyla İstanbul’a gelen Baron, harbiye nazırı Mahmut Şevket Paşa’yı da ziyaret etti. (Akl-ı Kemal, C.4, Sinan Meydan)
1909 – Mustafa Kemal’in “Cumalı Ordugâhı” adlı kitabının Selanik’te yayımlanması. (Bu küçük kitap, 30 Ağustos – 8 Eylül 1909 arasında Cumalı Ordugâhında yapılan askerî manevra esnasında tutulan not ve krokilerden oluşmuştur.)
Bu memleket tarihte Türk’tü, şimdi de Türk’tür ve ebediyen Türk olarak yaşayacaktır. (1923, Adana) Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK
Not: Lütfen varsa hata ve noksanları yorum yaparak bildiriniz.
Sayfayı yazdırın
