1908 : İKİNCİ MEŞRUTİYET.
1908 – Atatürk; “Bir adam ki büyük olmaktan bahseder, benim hoşuma gitmez. Bir adam ki memleketi kurtarmak için önce büyük adam olmak lazımdır der ve bunun için de bir örnek seçer, onun gibi olmayınca memleketin kurtulamayacağı inancında bulunur, bu, adam değildir.” (1923, Sinan Meydan, 3. Baskı., s.424)
1908 – Mustafa Kemal, Almancadan Osmanlıcaya çevirdiği, Berlin Askeri Üniversitesi eski müdürlerinden General Litzmann’ın, “Takımın Muharebe Talimi” kitabını Selanik’te yayınladı.
19 Ocak 1908 (Ocak) – Atatürk’ün Selânik civarında Sedes Çiftliği etrafında yapılan askeri manevraya katılması. [Kocatürk]
23 Şubat 1908 – Atatürk’ün, General Litzmann’dan çevirdiği “Takımın Muharebe Talimi” adlı -askerî eğitimle ilgili- kitabın Selanik’te yayımlanması. (Bu kitabın basım tarihi bazı kaynaklarda 1909 olarak gösterilmiştir: Erden, s.11; K.A.M.M.T., s.617; İ.A., s.721; A.H.E., s.29; A.Y., s.20). [Kocatürk]
7 Mart 1908 – Selanik 3ncü Ordu karargâhına görevlendirilen Mustafa Kemal, 7 Mart 1908 tarihinde doğduğu evi satın aldı. Ailesi ile buraya yerleşti. (Benim Ailem, Yrd. Doç. Dr. Ali Güler)
22 Haziran 1908 – Mustafa Kemal, 3’üncü Ordu Karargâhındaki görevinin yanı sıra Selanik – Üsküp (şark) Demiryolları müfettişliğine atandı. Atatürk’e, Üçüncü Ordu Karargâhı’nın Selanik şubesindeki görevinin yanı sıra Üsküp-Selânik arasında demiryolu müfettişliği (Doğu Demiryolu Müfettişliği) görevinin devredilmesi. Kaynak: [Kocatürk]
22 Haziran 1908 – Atatürk’e 3ncü Ordu Karargâhının Selanik şubesindeki görevinin yanı sıra yabancılarca yapılıp işletilmekte olan Üsküp – Selanik arasındaki “Doğu Demiryolu müfettişliği” de verildi. (Yurdu MİLLİ demir ağlarla örme fikri o günlerde tasavvur edilmeye başlanmıştır.) (Akl-ı Kemal, c.3, Sinan Meydan)
22 Haziran 1908 – Tarihinde Şark Demiryolu Müfettişliği’ne ve sene-i mezkûre Kânunuevvel gayesinde 3 ncü Ordu Redif 17 nci Selânik Fırkası Erkân-ı; Harbiyesine tayin buyrulmuşlardır.
22 temmuz 1908 – Atatürk’ün Selanik’ten Üsküp’e gelişi, gece İttihat ve Terakki Cemiyeti Üsküp şubesinin toplantısında bulunuşu. [Kocatürk]
23 Temmuz 1908 – İkinci Meşrutiyet ilan edildi.
23 Temmuz 1908 – II. Meşrutiyet’in ilanıyla Osmanlı İmparatorluğu anayasal yönetime geçti.
23 Temmuz 1908 – İkinci Meşrutiyetin ilânı. (Rumeli’de büyük faaliyet gösteren “İttihat ve Terakki Cemiyeti”, aylardan beri Abdülhamit’i, 1876 Anayasası’nı yeniden yürürlüğe koymaya ve kapatılan Meclis-i Mebusan’ı tekrar toplantıya çağırmaya zorluyordu, “İttihat ve Terakki Cemiyeti”nin bu girişimleri, nihayet II. Meşrutiyetin ilânına uzandı. II. Meşrutiyet ilk defa Manastır’da ilân edilmiş, bunu aynı gün Rumeli’nin diğer şehirlerinde de ilân izlemişti. Haberlerin İstanbul’a ulaşması üzerine Padişah Abdülhamit de 23/24 Temmuz gecesi Meşrutiyeti resmen ilân mecburiyetinde kaldı, ikinci Meşrutiyet ilân edildiği zaman Mustafa Kemal, bir yandan kolağası rütbesiyle Selanik’te askerî görevini sürdürmekte, bir yandan da “İttihat ve Terakki Cemiyeti” içinde çalışarak İstanbul’daki siyasî gelişmeleri yakından izlemekte idi. Ancak o, II. Meşrutiyet gibi büyük bir inkılâbı takiben yapılanları kâfi görmüyor, bu fırsattan yararlanılarak memlekette daha büyük ve daha köklü değişikliklerin gerçekleştirilmesi gereğine inanıyordu; fakat kendisinin görüşleri, “İttihat ve Terakki Cemiyeti” ileri gelenlerinin görüş ve düşüncelerine uymadı. Buna rağmen fikirleriyle, onları uyarmaktan da çekinmiyordu).
23 Temmuz 1908 – II. Abdülhamit, İttihat ve Terakki’nin baskısıyla 23 Temmuz 1908’de anayasayı yürürlüğe koyup meclisi açtı. Böylece II. Meşrutiyet ilan edildi. İstibdat yıkıldı. Hürriyet geldi. Osmanlı aydınları, asker-sivil İttihatçılar bu değişimi –II. Abdülhamit’in tahtan indirilmesi, daha demokratik bir anayasanın hazırlanması şartıyla- yeterli görüyorlardı.
23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet ilan edildi. Milli Mücadele’nin başlarına kadar, tam 10 yıl Türkiye meşrutiyetle yönetildi.
23 Temmuz 1908 – Atatürk’ün, sabah Üsküp’ten hareketle Selânik’e dönüşü
23 Temmuz 1908 – Mustafa Kemal, gece çocukluk arkadaşı Asaf (İlbay)’ın düğünündeydi.
24 Temmuz 1908 – Türk basınında sansür uygulaması kaldırıldı. 24 Temmuz, sonraki yıllarda Basın Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
24 Temmuz 1908 – Abdülhamit’in emriyle yayımlanan resmi bildiriyle meşrutiyet ilan edildi. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin baskısıyla şekillenen İkinci Meşrutiyet, aynı gün sansürsüz yayımlanan gazetelerde halka duyuruldu.
24 Temmuz 1908 – İttihatçılar 23 Temmuz 1908 sabahı Selanik hükümet konağını işgal ettiler. Ayaklanmanın tüm ülkeye yayılacağından çekinen II. Abdülhamit, aynı gün İkinci Meşrutiyet’i ilan etmek zorunda kaldı.
24 Temmuz 1908 – İkinci Meşrutiyet dönemi ağırlıklı olarak İttihat ve Terakki hükümetlerinin yönetiminde geçti. Devlet yönetiminde İttihat önderleri Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşa etkili oldular. Bu dönemde Osmanlı Devleti, Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya savaşlarına girdi. Üç savaşta da yenilgiyle ve toprak kayıplarıyla çıktı. I. Dünya Savaşı’nın hemen ardından VI. Mehmet, İtilaf Devletleri’nin baskısıyla 21 Aralık 1918’de parlamentoyu kapattı.
30 Temmuz 1908 – Aralarında Cemal ve Talat paşalar ile Cavit Bey’in de bulunduğu Selanik İttihat ve Terakki Cemiyeti sorumluları İstanbul’a geldi.
30 temmuz 1908 – İstanbul Cibali Tütün Fabrikası işçileri greve çıktı.
3 Eylül 1908 – Türkiye’deki ilk haftalık mizah dergisi Kalem yayımlanmaya başlandı.
14 Eylül 1908 – Osmanlı Ahrar Fırkası kuruldu. Osmanlı Ahrar Fırkası (partisi), 1900’lerde Paris’te oluşan Prens Sabahattin akımının 1908’de Osmanlı siyasal hayatına girişi olmuştur, Meşrutiyet’in ilk siyasi partilerindendir. Parti 1908 genel seçimine yalnız İstanbul’da katılmış ve İttihat Terakki Partisi karşısında başarı kazanamamış, tek milletvekili bile çıkaramamıştır. Fakat Meclis’te partinin destekleyicileri, hep bulunmuş, özellikle Arap, Arnavut, Rum ve Ermeni milletvekilleri Ahrar’a yakınlık göstermişlerdir. Partinin savunduğu tezlerin başında, Osmanlı ülkesindeki etnik unsurlara eşitlik tanınması, yerinden yönetme, zamanın deyimiyle, adem – i merkeziyete dayanan bir siyasal düzenin kurulması gelir… İttihat Terakki ise, bu tezlere sahip çıkan Ahrar’ı bölücülükle, kozmopolitlikle ve Rum Patrikhanesi’yle ağız birliği etmekle suçlamıştır.
20 Eylül 1908 – Atatürk’ün, Trablusgarp’a gitmek üzere Selanik’ten İstanbul’a hareketi (İstanbul’dan da deniz yoluyla Trablusgarp’a geçmiştir). (Atatürk’ün Selanik’ten ayrılış tarihi kesin değildir; olayların seyrine göre bu tarihin 18-20 Eylül 1908 tarihleri arasına düşmesi gerekmektedir). [Kocatürk]
22 Eylül 1908 – Bulgaristan, Osmanlı’dan bağımsızlığını ilan etti.
30 Eylül 1908 (Eylül sonu) – Atatürk’ün, Trablusgarp’a gelişi. (Trablusgarp’ta, II. Meşrutiyet’e karşı halk arasında bazı şeyhlerin önayak olmasıyla ayaklanmaya benzer bir hazırlık olmuştu. Bazı kişiler, tutukluları tahrik ederek genel af çıkarılmasını istiyor, Osmanlı Devleti’nin atadığı idarecilere karşı tepki gösteriyorlardı. Temmuz sonu ve Ağustos ayı bu gösterilerle geçmişti. Atatürk, İttihat ve Terakki Cemiyeti Merkez Komitesi tarafından kendisine verilen görev üzerine Selanik’ten İstanbul’a, buradan da deniz yoluyla Trablusgarp’a geçti. Askerî ve siyasî bazı girişimlerde bulunarak bölgedeki huzursuzluğun giderilmesinde büyük rol oynadı; ordunun ve devlet otoritesinin bölgede hakim olmasını sağladı. Durumun normale dönüşünü takiben tekrar Selânik’e döndü). (Atatürk’ün Trablusgarp’a geliş tarihinin 1908 yılı Eylül sonuna rastladığı, gerek Trablusgarp’ta bulunan İngiltere, Fransa ve İtalyan konsoloslarının gerekse Bingazi’deki İngiliz konsolosunun, Atatürk’ün temas ve faaliyetleriyle ilgili olarak memleketlerine gönderdikleri raporlarla kesinlik kazanmaktadır. [Kocatürk]
3 Ekim 1908 – Trablusgarp’taki Fransız Konsolosu A. Alrick’in, Fransız Dışişleri Bakanlığı’na raporu: “Muhtemelen Selanik İttihat ve Terakki Komitesi üyesi olan bir Türk subayı, birkaç günden beri bu civarda olup bitenler ve kişiler hakkında soruşturma yapmaktadır. Kendisinin, daha şimdiden birçok yüksek memur ve eşrafı anayasaya ve onun başlıca ilkelerine sadakat yemini yapmaya davet ettiği, hürriyet ilkesi konusunda dindaşlarının menfi davranışıyla veya hiç değilse bazı tereddütleriyle karşılaştığı söylenmektedir.” [Kocatürk]
5 Ekim 1908 – Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu’ndan bağımsızlığını ilan etti.
5 Ekim 1908 – Avusturya imparatorunun ilhak notasını imzalamasıyla Bosna-Hersek, Osmanlı toprağı olmaktan çıktı.
6 Ekim 1908 – Girit Meclisi’nin, Girit adasının Yunanistan’a katıldığını ilân etmesi. [Kocatürk]
6 Ekim 1908 – Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu’nun denetimindeki Bosna-Hersek’i ilhak etti.
7 Ekim 1908 – Osmanlı yönetimine başkaldıran Girit adası Yunanistan ile birleşti.
11 Ekim 1908 – Trablusgarp’taki Fransız Konsolosu A. Alrick’in, Fransa Dışişleri Bakanlığı’na -Atatürk’le görüşmesine dair- raporu: “…Selanik İttihat ve Terakki Komitesi Üyesi Yüzbaşı Kemal Bey İngiliz ve İtalyan meslektaşlarımı olduğu gibi, beni de ziyaret etti. Kendisinin ziyaretini iade ile bir görüşme yaptım.” [Kocatürk]
18 Ekim 1908 – Selanik’te, İttihat ve Terakki Cemiyeti 1. Büyük Kongresi’nin toplanışı. İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1911 yılı da dahil olmak üzere yıllık genel kongrelerini Selanik’te yapmış, 1912 yılından itibaren bu kongreler, Genel Merkez’in İstanbul’a alınması sebebiyle İstanbul’da yapılmıştır.
19 Ekim 1908 – Atatürk’ün, Trablusgarp’ta güvenliği temin ettikten sonra buradan Bingazi’ye hareketi. (Atatürk Bingazi’de de bir süre kalmış, bu arada bir kısım kuvvetlerle, II. Meşrutiyet’e isyan halinde olan aşiret reisi Şeyh Mansur’un evini sararak şeyhi teslim olma zorunluğunda bırakmış ve bölgede devlet otoritesini sağlamıştır). [Kocatürk]
29 Ekim 1908 – Atatürk’ün, Bingazi’den, Hanya’da yayımlanan istikbal gazetesine mektubu: “Millet fertleri arasında bölücülüğü değil, birlik ve beraberliği temine; birbirlerine intikam duyguları yaratmaya değil, karanlık istibdat devrinin kiri olan fena hislerin kalplerden atılmasına yarayacak yararlı makaleler yayımlanmasına gayret edilse gazetenizin şerefi yükselir, hizmeti faydalı olur. ..Gazetelerimizde ahlâkımıza yükseklik, hislerimize temizlik ve maneviyatımıza kuvvet verecek makalelere yer verilmesini görmek isteriz.” [Kocatürk]
30 Ekim 1908 – Afet İnan dünyaya geldi. Selanik’de doğan Afet İnan kadın hakları ve Cumhuriyet’in kültür seferberliği için aralıksız çalıştı. Kırk sekiz kitap yazdı. Sayısız bilimsel, sosyal ve siyasal makale kaleme aldı. Kadının Sosyal Hayatını Araştırma ve İnceleme Derneği Başkanı Dr. Ece Orhon Afet İnan’ı yazdı.
10 Kasım 1908 – Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniye Selanik’te, Zekiye Hanım tarafından kuruldu. Cemiyet, kız çocuklarının eğitimi için çalıştı.
17 Aralık 1908 – İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra, Meclis-i Mebusan açıldı. II. Meşrutiyet’i takiben Meclis-i Mebusan’ın İstanbul’da yeniden toplanışı. [Kocatürk] İttihat ve Terakki Cemiyeti, II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki Fırkası adını aldı.
25 Aralık 1908 – Türk Derneği kuruldu (Türkçülük hareketinde örgütlenmenin başlangıcıdır).
Bu memleket tarihte Türk’tü, şimdi de Türk’tür ve ebediyen Türk olarak yaşayacaktır. (1923, Adana) Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK
Not: Lütfen varsa hata ve noksanları yorum yaparak bildiriniz.
